Vikingartefacten duiken vaak op in Noorwegen en andere delen van Scandinavië, maar wat onlangs tevoorschijn kwam na duizenden jaren begraven te zijn geweest, is het dichtst dat een sterveling bij het Walhalla zal komen.
Terwijl de overblijfselen van een Vikingnederzetting uit de IJzertijd uit de grond rezen op een archeologische vindplaats op de boerderij Ose in Ørsta, Noorwegen, werden de overgebleven delen van een prachtige heidense tempel of “godshuis” gevonden te midden van longhouses en andere overblijfselen van het Vikingleven. Dit is een bijzonder opwindende vondst omdat er in Scandinavië niet veel van dit soort gebouwen bewaard zijn gebleven. Archeoloog Søren Diinhoff van het Bergen University Museum, een van de opgravingsleiders, heeft nog nooit een van deze tempels in zo’n staat van conservering gezien.
“We hebben het meest perfect gevormde godshuis ontdekt van alle vondsten tot nu toe – ik ken geen andere Scandinavische gebouwen waarin de huisconstructie zo duidelijk is als hier,” vertelde hij aan SYFY WIRE. “Ik denk dat ons gebouw centraal staat om deze zeer bijzondere architectuur te documenteren en te verifiëren. Een andere belangrijke observatie is dat gecentraliseerde religieuze activiteit in dit gebied kan worden getraceerd tot in de Midden IJzertijd rond 4-500 AD.”
Er was één ontbrekend stuk dat nog meer had kunnen onthullen. De vloer van het gebouw was allang omgeploegd, wat betekent dat alle houten of metalen voorwerpen die daar gewoonlijk stonden – zoals beeldjes van goden of andere offergaven – zouden zijn opgelost. Intact zou het er zo uitgezien hebben. Er zijn nog enkele andere dingen die dit bouwwerk kan onthullen over de Noorse religie wanneer de zware christelijke propaganda wordt weggestreept. Het geloof en de rituelen van de mensen die wij nu kennen als de Vikingen zijn eigenlijk niet goed bekend, ondanks legendes die zo hardnekkig zijn dat Neil Gaiman Odin de Alvader vermenselijkte in American Gods en Marvel een legendarische strip- en filmserie maakte van Thor.
De tempel en de algemene vondsten op de Ose site vertellen ons ook over de Viking samenleving tijdens de Late IJzertijd. De longhouses waarin de meeste mensen woonden, dateren vermoedelijk van 400 of 500 tot 1200 na Chr. Aangenomen wordt dat de leidende families in de samenleving, die de meest vooraanstaande boerderijen (meer een soort landhuizen) in de nederzetting beheerden, ook het godshuis beheerden. Diinhoff meent dat de opgraving ondersteunt hoe archeologen denken dat de Vikingen georganiseerd waren en hun samenlevingen runden.
“Gebouwen als deze laten zien dat, hoewel de Noorse cultus geen systematische eenheidsreligie zou zijn, er toch een eenheid bestond in bepaalde high-end cultusgebouwen. Wie deze huizen ook bouwde, deed moeite om ze in een zeer specifiek ontwerp te construeren. Door dit te doen gaf men uitdrukking aan een gemeenschappelijk Scandinavisch begrip van ideologische macht,” aldus Diinhoff.
Of er in dergelijke godshuizen ook mensen werden geofferd, blijft een onderwerp van discussie dat begon toen de Duitse geleerde Adam van Bremen in 1070 naar Denemarken reisde. In zijn werk Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum, waarin hij het Noorse volk en de Noorse gebruiken documenteerde, schreef hij ook over mensenoffers die om de negen jaar plaatsvonden in de heidense tempel te Uppsala in Zweden. Het godshuis van Uppsala zou een van de epicentra van de oude Noorse eredienst zijn geweest. Er is een aflevering van Vikings waarin een festival in Uppsala wordt nagespeeld. Zelfs in de Viking-metalband Rebellion klinkt een pelgrimstocht naar de heilige plaats door voor een offer aan de Alvader en de Dondergod vóór de strijd in hun lied Zweden, met de tekst “To Uppsala/Odin and Thor”.
Dat neemt niet weg dat het werk van Adam van Bremen bevooroordeeld zou zijn omdat hij een christen was, en het is bekend dat vroege christenen heidenen ten onrechte als wreed en onbeschaafd beschouwden.
“Mensenoffers in de Vikingtijd zijn al jaren een heet hangijzer,” zei Diinhoff. “Alles wat in de christelijke tijd over de Noorse religie is geschreven, moet kritisch worden gelezen. Adams verhaal is waarschijnlijk geconstrueerd om te vertellen hoe afschuwelijk en primitief de heidenen waren.”
Er is wel iets dat Adam van Bremen heeft geschreven, of hij nu wel of niet daadwerkelijk getuige is geweest van mensenoffers. Negen is het heilige getal dat het vaakst terugkeert in de Noorse mythologie. Sommige archeologen menen dat het voortkomt uit het feit dat de 27 dagen van de maankalender een veelvoud van negen zijn. Yggdrasil, de asboom waaraan Odin zich volgens de overlevering zou hebben geofferd, hield negen werelden aan zijn takken omhoog. Er zijn ook geruchten over offerfeesten die negen dagen duurden en waarbij negen offers werden gebracht. Een andere Viking metal band, Bathory, spreekt hierover in hun lied Vinterblot (wat letterlijk een bloedoffer in de winter betekent), verwijzend naar de offers als “negen bij negen”, hangend aan een esboom. Onder hen zijn mensen.
“Er zijn een paar vondsten in de Vikingtijd die mogelijk wijzen op mensenoffers,” zei Diinhoff. “In een paar graven lijkt de overledene te zijn gevolgd door een geofferde – waarschijnlijk een slaaf – en vondsten van menselijke schedels kunnen op dezelfde manier worden geïnterpreteerd. Bij het cultusgebouw zijn het echter menselijke beenderen die we hebben gevonden. Als er al mensenoffers plaatsvonden, dan waren die zeldzaam. De offers bij de tempels eisten geen mensenoffers, alleen dierenoffers.”
Of de mensenoffers die in Vikingen worden nagespeeld of in liedteksten zijn verborgen, werkelijke schimmen uit de geschiedenis zijn of sensatiebeluste geruchten, blijft onbekend. Het is onwaarschijnlijk dat de praktijk algemeen was. Zelfs het Bathory-lied spreekt van een ritueel buiten de gebruikelijke zonnewendefeesten om, dat werd gehouden als een smeekbede aan de goden om een bijzonder strenge winter te beëindigen. De belangrijkste religieuze festivals van het jaar waren tijdens de zomer- en winterzonnewende, vergelijkbaar met de rituelen waarvan men denkt dat ze bij Stonehenge plaatsvinden. Alle mensenoffers moeten hebben betekend dat het een wanhopige tijd was. Voor veel andere oude culturen was het offeren van een van hun eigen mensen gewoonlijk een laatste smeekbede aan de goden in tijden van droogte of hongersnood of andere onvermijdelijke rampen.
De erfenis van de Vikingen is werkelijk onsterfelijk gebleken. Maar het plotselinge vrijwillige offer van een krijger in plaats van een knecht in die Vikings aflevering is waarschijnlijk niet meer dan een opluistering van drama.