Toen in een Guardian-artikel stond dat Chigozie Obioma de “enige Afrikaanse schrijver” was die op de longlist van de Booker-prijs 2015 stond, was de journalist in kwestie duidelijk vergeten dat er leven is ten noorden van de Sahara. Gelukkig was de in Marokko geboren schrijfster Laila Lalami, die ook op de longlist stond, er snel bij om hem eraan te herinneren door hem te tweeten: “Ik ben Afrikaans. Het is een identiteit die me vaak wordt ontzegd, maar waar ik altijd op zal blijven hameren”.
Ik ken Lalami’s frustratie maar al te goed. Telkens als ik mijn etniciteit moet verklaren, word ik eraan herinnerd dat “zwart Afrikaans” schijnbaar de enige categorie is die bestaat. Omdat ik zowel Algerijn als Brit ben, moet ik voortdurend uitleggen waarom ik me als Europeaan en Afrikaan identificeer – alsof ik ervoor “kies” om Afrikaan te zijn, in plaats van dat het gewoon een feit is.
In de politiek en de academische wereld worden de Noord-Afrikaanse landen gewoonlijk met het Midden-Oosten gegroepeerd onder de paraplu MENA. Op conferenties over “Afrikaanse” onderwerpen waar ik ben geweest, waren Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Egypte vaak symbolisch vertegenwoordigd, als ze al vertegenwoordigd waren.
Maar de identiteitsvergelijking is niet zo simpel als Arabisch sprekenden gelijk aan Arabieren. Er zijn nog steeds gemeenschappen in de Maghreb die Berbers of Amazigh spreken en een dialect dat darija wordt genoemd en waarin Franse en Spaanse uitdrukkingen veel voorkomen. Bovendien is Arabisch zijn geen alternatief voor Afrikaans of zelfs zwart zijn. Mauritaniërs en Soedanezen kunnen zich als alle drie tegelijk identificeren.
Het godsdienstargument is ook niet waterdicht. De islam is de dominante godsdienst in delen van Oost-Afrika en de Sahel, met bijzonder grote gemeenschappen in Tanzania, Kenia, Nigeria, Senegal, Ethiopië en Eritrea. Misschien komt het dan gewoon neer op kleur. Zou het zo kunnen zijn dat Afrikaans zijn, zwart zijn betekent? En zo ja, welke kleur is dan goed? Zijn de Zuid-Soedanezen, met een pigment dat donker, rijk en mooi is, Afrikaanser dan hun noorderburen, met een lichtere huidskleur? Een categorisering op basis van ras is zeker te beperkend en gaat voorbij aan de grote diversiteit van het continent in naties, culturen en etniciteiten.
Dat laat de kwestie van de cultuur. Op een feestje vroeg een Nigeriaan me over Algerije: “Is het conservatief zoals Saoedi-Arabië?”, vroeg hij. “Nee,” antwoordde ik. “Het is conservatief zoals Nigeria.”
Of het nu door voetbal, muziek of film komt, Algerijnen hebben meer gemeen met Nigerianen dan met Saudi’s. De Ivoriaanse coupé-décalé-legendes Magic System hebben hun krachten gebundeld met rai-zwaargewichten Cheb Khaled en 113, evenals een aantal minder bekende Maghrebijnse artiesten. Tijdens de African Cup of Nations staan overal op het continent massa’s mensen rond de televisies om hun nationale teams te zien spelen, in een evenement dat elke hoek van Afrika samenbrengt.
De migrantenervaring verenigt het continent ook. In de banlieues van Frankrijk delen immigranten uit de voormalige Afrikaanse koloniën – ten noorden en ten zuiden van de Sahara – benauwde omstandigheden, evenals een gevoel van isolement en discriminatie. De Arabieren die in sportauto’s rijden of op de Champs Elysées winkelen, komen eerder uit de Golfstaten dan uit de Maghreb.
Er valt zeker iets te zeggen over het feit dat Noord-Afrikanen zich proberen te distantiëren van “zwart Afrika”. Dit heeft evenveel te maken met bronnen van invloed en macht (na de onafhankelijkheid keken landen als Egypte en Algerije naar het Midden-Oosten voor een model van een islamitische natie, of naar het noorden naar Europa voor economische partnerschappen) als met het racisme dat hier, net als overal elders ter wereld, bestaat.
De lijm die Noord-Afrika misschien wel het sterkst met de rest van het continent verbindt, is de koloniale geschiedenis. Tot de koloniale troepen van Frankrijk behoorden soldaten uit Algerije, Senegal, Mali, Burkina Faso, Benin, Tsjaad, Guinee, Ivoorkust, Niger en de Republiek Congo. Deze Afrikanen vochten zij aan zij in de tweede wereldoorlog en de sporen hiervan zijn nog steeds aanwezig in het collectieve geheugen van deze landen. De Britten gebruikten soldaten uit Egypte, evenals velen uit de andere voormalige koloniën, waaronder Nigeria, Zuid-Afrika en Kenia.
In 1962 vochten Noord-Afrika en Zuid-Afrika beide tegen kolonialisme en apartheid toen Nelson Mandela een militaire training ging volgen bij het Algerijnse FLN in Marokko. In 1969 vond in Algiers het Pan-Afrikaanse cultuurfestival plaats. Historisch gezien hebben de Afrikaanse naties een gezamenlijke strijd geleverd.
Natuurlijk profiteert Noord-Afrika van de band met het Midden-Oosten, zowel voor zaken als voor ontwikkeling. Saoedi-Arabië staat in de top vijf van handelspartners voor zowel import als export met Egypte, maar deze relatie zou niet exclusief moeten zijn. Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Egypte delen niet alleen een koloniaal verleden met de rest van Afrika, maar ook een fysiek continent. Hoewel identiteit grotendeels subjectief is, zijn sommige dingen onweerlegbaar en dat Noord-Afrika in Afrika ligt, maakt daar deel van uit.