Stonehenge
Christopher L. C. E. Witcombe
De megalithische ruïne die bekend staat als Stonehenge staat op het open laagland van Salisbury Plain, twee mijl (drie kilometer) ten westen van de stad Amesbury, Wiltshire, in het zuiden van Engeland.
Het bestaat uit een reeks van aarde, hout, en stenen structuren die werden gebouwd, herzien en opnieuw gemodelleerd over een periode van meer dan 1400 jaar.
In de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw stelde Richard Atkinson, Stonehenge (Londen: H. Hamilton, 1956), voor dat de bouw in drie fasen plaatsvond, die hij Stonehenge I, II, IIIa, IIIb, en IIIc noemde.
Deze volgorde is onlangs herzien (zie Stonehenge in Its Landscape: Twentieth-Century Excavations, Archaeological Report 10, gepubliceerd in Londen in 1995 door English Heritage) en wordt hieronder geschetst.
Fase I (2950-2900 v. Chr.)
Stonehenge Fase I (2950-2900 v. Chr.)
Het vroegste deel van het complex dateert van ongeveer 2950-2900 v. Chr. (Midden Neolithicum).
Het bestaat uit een cirkelvormige oever, greppel, en contrescarp bank van ongeveer 330 voet (100 meter) in diameter. Net binnen de aarden wal is een cirkel van de 56 Aubrey gaten die houten palen vasthielden.
Fase II (ca. 2900-2400 v. Chr.)
Na 2900 v. Chr. en gedurende ongeveer de volgende 500 jaar (tot 2400 v. Chr.), duiden paalgaten op houten instellingen in het centrum van het monument en bij de noordoostelijke ingang.
De Aubrey-holes bevatten geen palen meer maar waren gedeeltelijk gevuld, sommige met crematie-afzettingen die aan de vulling waren toegevoegd.
De talrijke paalgaten wijzen op houten structuren, maar er zijn geen duidelijke patronen of configuraties waarneembaar die wijzen op hun vorm, gedaante of functie.
Fase III (ca. 2550-1600 v. Chr.
Stonehenge Fase III, subfase 3ii (ca. 2550-1600 v. Chr.)
De Sarsen Cirkel en het Trilithon Hoefijzer
Tijdens Fase III onderging het monument een ingewikkelde opeenvolging van zettingen van grote stenen.
De eerste steenzetting bestond uit een reeks Bluestones die geplaatst werden in wat bekend staat als de Q en R Holes (sub-fase 3i).
Deze werden vervolgens ontmanteld en een cirkel van Sarsens en een hoefijzervormige opstelling van Trilithons werden opgericht (subfase 3ii).
De Sarsencirkel, met een diameter van ongeveer 33 meter, bestond oorspronkelijk uit 30 keurig bijgesneden rechtopstaande zandstenen blokken, waarvan er nu nog slechts 17 overeind staan.
De stenen staan op gelijke afstand van elkaar, ongeveer 1,0 tot 1,4 meter, en staan gemiddeld 4 meter boven de grond. Ze zijn ongeveer 2 meter breed en 1 meter dik en lopen naar boven toe taps toe.
Zij steunden oorspronkelijk op sarsen lateien die een ononderbroken cirkel rond de top vormden. Elk bovendorpelblok is gevormd naar de kromming van de cirkel.
De gemiddelde lengte van de rechthoekige lateien is 10 voet 6 duim (3,2 meter).
De lateien zijn met messing- en groefverbindingen aan de uiteinden gemonteerd, en met pen- en gatverbindingen boven op de staande sarren aangebracht.
De Sarsen Cirkel met zijn lateien is misschien wel het meest opmerkelijke kenmerk van Stonehenge in termen van ontwerp, precisie steenwerk, en engineering.
Een deel van de buitenste Sarsen Cirkel met de lateien op hun plaats.
Voor hen zijn stenen van de Bluestone Horseshoe (zie hieronder)
Sarsen stenen zijn hardkorrelige zandsteen met een silaceous cement.
Ze werden waarschijnlijk naar de site gebracht vanuit de Marlborough Downs, ongeveer 30 kilometer ten noorden van Stonehenge.
De Trilithons zijn tien rechtopstaande stenen gerangschikt als vijf vrijstaande paren elk met een enkele horizontale latei.
Ze werden opgericht binnen de Sarsen Cirkel in de vorm van een hoefijzer met de open zijde naar het noord-oosten in de richting van de hoofdingang van het monument.
Ze waren symmetrisch gerangschikt en in hoogte gesorteerd; de hoogste staat in de centrale positie. Slechts drie van de vijf Trilithons zijn nu compleet met hun bovendorpels.
De andere twee hebben beide slechts één staande steen, waarbij de tweede steen en de latei op de grond liggen.
Twee van de Trilithons
Voor hen zijn twee van de rechtopstaande blauwe stenen te zien, die oorspronkelijk een ovaal vormden binnen het hoefijzer van Trilithons
Blauwe stenen kunnen daarna zijn toegevoegd (subfase 3iii) maar zijn later verwijderd.
Stonehenge Fase III, subfase 3iv (ca. 2550-1600 v. Chr.)
Het Hardstenen Ovaal en de Hardstenen Cirkel
In subfase 3iv werd een Hardstenen Ovaal toegevoegd binnen het Trilithon Hoefijzer en een Hardstenen Cirkel toegevoegd buiten het Trilithon Hoefijzer maar binnen de Sarsen Cirkel.
De term “Bluestone” verwijst naar verschillende soorten meestal stollingsgesteenten, waaronder dolerieten, rhyolieten, en vulkanische as.
Het omvat ook sommige zandstenen. De blauwstenen bij Stonehenge zijn vermoedelijk afkomstig van verschillende ontsluitingen in de Preseli Hills in Pembrokeshire in Wales.
Hoe ze naar de site van Stonehenge zijn getransporteerd is onderwerp geweest van veel speculatie.
Stonehenge Fase III, subfase 3v (ca. 2550-1600 v. Chr.)
Het Blauwstenen Hoefijzer
In subfase 3v werd een boog van steen verwijderd van het Blauwstenen Ovaal om een Blauwstenen Hoefijzer te vormen.
Stonehenge Fase III, subfase 3vi (ca. 2550-1600 v. Chr.
De Y- en Z-gaten
In de laatste subfase (3vi) werden twee cirkels, de een binnen de ander, bekend als de Y- en Z-gaten, gegraven voor de plaatsing van stenen, maar ze werden nooit opgevuld.
Mogelijk ook daterend uit Fase III zijn de vier Station Stones (waarvan er slechts twee bewaard zijn gebleven, en een ervan is gevallen).
Deze sarsen stenen stonden net binnen de Bank op min of meer dezelfde lijn als de Aubrey Holes.
Twee van de Station Stones waren omgeven door cirkelvormige greppels met een diameter van 10 tot 12 meter.
Door deze greppels leek het door de greppel omsloten gebied op een grafheuvel, wat heeft geleid tot de foutieve identificatie van elke grafheuvel als grafheuvel.
Toegewezen aan Fase III zijn ook de Steengaten D en E en de liggende sarren bekend als de Slachtsteen, gelegen aan de noordoostzijde in een breuk in de oever-en-greppel in wat wordt beschouwd als de hoofdingang van het monument.
In deze tijd werd ook een aardwerk aangelegd dat bekend staat als de Avenue en zich uitstrekt in noord-oostelijke richting vanaf de breuk in de oever-en-greppel.
Ligt verderop aan de laan, en stamt waarschijnlijk uit deze periode, de zogenaamde Haksteen (Steen 96).
De sarsen Haksteen is ongeveer 4,88 meter hoog, met nog eens 1,22 meter onder de grond. De Haksteen is omgeven door een cirkelvormige greppel van ongeveer dezelfde afmetingen als de greppel rond elk van de twee Station Stones.
De steen leunt nu uit het lood, maar stond waarschijnlijk ooit rechtop. Oorspronkelijk stond de Haksteen wellicht naast een andere steen die nu ontbreekt (Steengat 97).
Hielsteen
Ten slotte dient nog te worden vermeld de zogenaamde Altaarsteen, een groot blok zandsteen dat in de grond ligt binnen het Trilithon Hoefijzer en “voor” het centrale en grootste Trilithon paar. Twee gevallen stenen liggen er nu overheen.
De steen is vermoedelijk van Cosheston Beds Sandstone uit Zuid-Wales, en is het enige voorbeeld van dit type steen bij Stonehenge.
Het is 16 voet lang (4,9 meter), 3 voet 6 inches breed (1 meter), en 1 voet 9 inches dik (0,5 meter).
Stonehenge aan het einde van Fase III
Afbeelding uit Jean-Pierre Mohen The World of Megaliths (New York: Facts on File, 1990), pagina 131
| Top van de pagina |  Archaeoastronomie bij Stonehenge |
pagina online sinds 10 oktober 1996
herzien 22 augustus, 2001
gewijzigd 19 februari 2002
herzien 7 februari 2008