Christopher Nolan widział przyszłość, i wygląda ona bardzo podobnie do przeszłości. Nolan jest jednym z nielicznych reżyserów, którzy nie ukrywają, że chcą kręcić filmy na taśmie filmowej tak długo, jak to możliwe, nawet gdy cyfrowa produkcja filmowa staje się standardem, a może nawet nieuchronnością. W dokumencie Side By Side z 2012 roku, pouczającej analizie przepaści między filmem cyfrowym a filmem, wyprodukowanym i prowadzonym przez Keanu Reevesa, nawet wieloletni operator Nolana, Wally Pfister, zdawał się myśleć, że koniec filmu jest bliski. „Będę jednym z ostatnich facetów kręcących filmy”, powiedział Reevesowi, „a Chris Nolan będzie jednym z ostatnich reżyserów używających filmu. Ale jestem pewien, że w ciągu najbliższych 10 lat będziemy korzystać z technologii cyfrowej”.
Sześć lat później, Nolan wydaje się podwajać, nie tylko odmawiając kręcenia cyfrowo, ale przekształcając szansę zobaczenia 2017’s Dunkirk w 70mm w znaczący punkt sprzedaży. Jest on również jedną z sił napędowych tego, co jest reklamowane jako „nieodrestaurowana” 70-milimetrowa edycja filmu Stanleya Kubricka z 1968 roku 2001: Odyseja kosmiczna, która jest obecnie grana w kinach. I być może nie przez przypadek, to dostarcza oszałamiającego przypomnienia, jak wiele życia pozostaje w starych sposobach robienia filmów.
„Unrestored” nie brzmi jak punkt sprzedaży, i dla filmu innego niż 2001, może nie być. Konserwacja filmów posunęła się naprzód od wczesnych dni kina, kiedy filmy były często wyrzucane po ich początkowych seriach. (Badanie przeprowadzone w 2013 roku przez Bibliotekę Kongresu oszacowało, że tylko 25 procent filmów z ery kina niemego nadal przetrwało). Jednak mimo coraz lepszych starań, nawet ukochane filmy popadają w ruinę. Technologia cyfrowa była dobrodziejstwem dla kinomanów, ułatwiając przejście przez żmudną pracę przywracania filmu do tego, jak wyglądał, gdy widzowie po raz pierwszy go zobaczyli.
2001: Odyseja kosmiczna jest jednak szczególnym przypadkiem. Ta nowa reedycja nie mogłaby się wydarzyć, gdyby nie wysiłek włożony w zachowanie filmu w 1999 roku, kiedy to zespół konserwatorów w Warner Bros. oczyścił stare negatywy i wybił nowe interpozytywy, jak Nolan i konserwator Warner Bros. Ned Price wyjaśnili niedawno w The New York Times. Gdyby film Kubricka nie został kanonizowany niemal natychmiast po jego oryginalnym wydaniu, a następnie okazał się tak dochodowy ze względu na ciągłe zainteresowanie, prawdopodobnie studio nie miałoby tak bogatego materiału do tej reedycji.
Zamiast tego, zespół Warner Bros. był w stanie zasymulować to, jak 2001 wyglądał 50 lat temu, biorąc pod uwagę pewną korektę kolorów i zremasterowaną ścieżkę dźwiękową. I wygląda to niesamowicie. Przez lata widziałem 2001 w praktycznie każdym możliwym formacie, od kopii VHS nagranej na kasetę z kanału UHF po nowo wybity film 70mm należący do chicagowskiego Music Box Theater, jednego z niewielu amerykańskich miejsc, w których film 70mm wyświetlany jest przez cały rok. 2001 był w ostatnich latach centralnym punktem corocznego festiwalu filmów 70mm organizowanego przez Music Box i sądziłem, że kopia z tego kina będzie ne plus ultra doświadczeniem dla jednego z moich ulubionych filmów wszech czasów. Myliłem się.
:no_upscale()/cdn.vox-cdn.com/uploads/chorus_asset/file/11075649/2001_8k_CC_172.jpg)
Image: Warner Bros. To może być tylko recency bias, ale oglądanie odrestaurowanej reedycji w Music Box przewyższyło każde poprzednie doświadczenie, jakie miałem oglądając ten film. Przestrzeń kosmiczna wyglądała bardziej czarno, kolory wydawały się bogatsze, a atak efektów specjalnych, które witają astronautę Dave’a Bowmana (Keir Dullea), gdy ten zostaje przetransportowany „poza nieskończoność”, wydawał się bardziej żywy niż kiedykolwiek wcześniej. Może to zasługa wdzięcznej publiczności. Słyszałem słyszalne sapanie, gdy nieszczęsnego Franka Poole’a (Gary Lockwood) spotkał jego los. Czy oni nigdy nie widzieli filmu? A może wybory HALa po prostu łączyły się ze sobą jak nigdy dotąd?
Jest mało prawdopodobne, by Nolan miał jakieś ukryte motywy za wprowadzeniem tej wersji 2001 do kin, ale trudno nie zauważyć, jak dobrze pasuje ona do programu, który forsował od jakiegoś czasu, wizji filmowej przyszłości, która nie porzuca swoich analogowych korzeni. „Odkryłem” – mówi Reevesowi Nolan w Side By Side – „że manipulacje, na które pozwalają cyfrowe media, są uwodzicielskie, ale ostatecznie są trochę puste… Pamiętam lato, kiedy Chips Ahoy wypuściło na rynek ciasteczka z kawałkami czekolady, które wyglądały, jakby dopiero co wyjęto je z pieca. Były miękkie, i ,,Och, to jest niesamowite. To jest miękkie ciasteczko. A potem, po kilku miesiącach, jesteś jak, 'O nie, to jest jak jakieś straszne chemiczne gówno.'”
Te ostre słowa umieściły go na skrajnym końcu analogowej / cyfrowej przepaści. Przez ostatnie kilka lat magazyn Filmmaker prowadził statystyki dotyczące liczby filmów fabularnych kręconych na taśmie 35 mm. W 2015 roku odnotowano 54 filmy. Do 2017 roku liczba ta spadła do 31. Ale ugruntowana pozycja Nolana stawia go w doborowym towarzystwie. Inne filmy z 2017 roku kręcone głównie na taśmie filmowej to „Wonder Woman” Patty Jenkins, „Nić widmo” Paula Thomasa Andersona, „The Lost City Of Z” Jamesa Graya, „Baby Driver” Edgara Wrighta i „Gwiezdne wojny: Ostatni Jedi” Riana Johnsona.
To nie tak, że Nolan jest luddystą. Podobnie jak wielu reżyserów powyżej, szeroko korzysta z efektów cyfrowych. Być może istniałby praktyczny sposób, aby Paryż złożył się na siebie w Incepcji, ale CGI sprawia, że łatwiej jest pociągnąć wiele efektów wizualnych przekonująco. W porównaniu z pracą, jaką Kubrick i jego zespół musieli wykonać, by osiągnąć swoje efekty w 1968 roku – wysiłki te zostały opisane w doskonałej książce Michaela Bensona Odyseja kosmiczna: Stanley Kubrick, Arthur C. Clarke, And The Making of a Masterpiece – Nolan wygląda jak Wachowscy łączący akcję na żywo z animacją w neonowym świecie Speed Racera.
Ale Nolan opiera się na analogowej podstawie i kształtuje swoje filmy jak produkty ery analogowej, mieszając CGI z efektami praktycznymi i unikając mylącego stylu cięcia „każda opcja-na-raz”, który stał się bardziej powszechny wraz z wprowadzeniem cyfrowej edycji. Część zachwytu nad 2001 pochodzi ze sposobu, w jaki Kubrick daje widzom czas na rozkoszowanie się tworzonymi przez siebie obrazami, od stacji kosmicznej wirującej w kosmicznym walcu, przez księżycowy lądownik zbliżający się powoli, po astronautę bez emocji opalającego się podczas oglądania nagranej wcześniej wiadomości urodzinowej od rodziców z połowy Układu Słonecznego.
Podobnie jak Kubrick, Nolan rzucił widzom wyzwanie nowymi sposobami opowiadania historii, jednocześnie wciąż pracując z głównymi studiami i kierując swoją pracę do szerokiej, ogólnej publiczności. Choć Nolan nie powrócił jeszcze do ekstremalnych sztuczek narracyjnych, jakie stosował w swoim przełomowym filmie Memento, to jego pozostałe dzieła w podobny sposób oczekują od widzów odnalezienia długości fali filmu i wsłuchania się w nią. Na przykład w Dunkierce ambitny montaż w trzech liniach czasowych nie zadziałałby, gdyby reżyser nie ufał widzom, że podążą za tym, co robi i nie dał im czasu na zrozumienie tego.
Wznowienie 2001: Odysei kosmicznej to nie tylko okazja, by powrócić do klasyki. To szansa na zastanowienie się, jak daleko filmowcy mogą wypchnąć widzów z ich stref komfortu. A na poziomie technologicznym i wizualnym, to okazja do ponownego zastanowienia się, jak wiele może jeszcze osiągnąć kino analogowe, zanim branża całkowicie porzuci ten format filmowy. Film Kubricka to cudo z przeszłości, a gdy ogląda się go ponownie w formie nietkniętej przez technologię cyfrową, wciąż wydaje się być idealnym demo reel dla filmowców, standardem, do którego powinien dążyć każdy, kto chce robić filmy. Albo, mówiąc słowami Nolana (znów z Side By Side): „Przemiana zaczyna się od tego, że ludzie oferują nowy wybór, ale kończy się na tym, że zabierają stary wybór”. 2001 przypomina, że kinomani nie są jeszcze w punkcie, w którym powinniśmy zrezygnować z tego starego wyboru – i być może nigdy nie będą.