Waar – en hoe – beginnen we eigenlijk over zelfmoord te praten? In de psychiatrie begrijpen we het als een product van geestesziekten: een daad die voortkomt uit de uitzichtloosheid van depressie of als een manier om psychische kwelling te ontvluchten. In die zin is het begrijpelijk en voorkombaar: Het enige wat we moeten doen is mensen voorlichten over de symptomen en de stoornissen destigmatiseren, zodat degenen die ze hebben, behandeling zullen zoeken. Zelfmoord is een epidemie, en elk jaar sterven tienduizenden mensen op deze manier. De cijfers die worden genoemd zijn dat 90% van degenen die aan zelfmoord overlijden lijden aan een psychiatrische ziekte, meestal een stemmingsstoornis.
Het is een eenvoudige vergelijking, en vaak wordt ervan uitgegaan dat de suïcidale persoon zijn ziekte niet herkende, niet wist hoe hij hulp kon krijgen, niet geloofde dat behandeling zou werken, bang was voor het stigma of de gevolgen van het zoeken van hulp, geen toegang had tot zorg (want dat is geen eenvoudige taak), of niet de juiste zorg kreeg. Het is verbijsterend dat het aantal zelfmoorden is blijven stijgen terwijl het gebruik van antidepressiva ook is gestegen. En hoewel we geestesziekten niet willen stigmatiseren, willen we zelfmoord wel stigmatiseren; het zou voor niemand het antwoord mogen zijn op de onvermijdelijke moeilijke momenten in het leven.
Dr. Dinah Miller
Toen acteur Robin Williams in augustus 2014 overleed aan zelfmoord, zag de National Suicide Prevention Lifeline een golf van bellers. Het verlies van een briljant, energiek, publiek figuur liet iedereen wankelen, mijzelf inbegrepen. Williams stond bekend om zijn problemen met alcohol en depressie, maar ondanks zijn problemen was hij ieders definitie van succes, en hij had zeker toegang tot de beste zorg. Stigma? Ik gok dat in de Californische entertainment industrie het geen schande is om een psychiater te bezoeken.
Snel na zijn dood werd bekend dat Robin Williams leed aan de ziekte van Parkinson, later werd dat herzien – hij had Lewy body dementie.
Op 27 sept. 27, publiceerde zijn weduwe, Susan Schneider Williams, een artikel genaamd “De terrorist in de hersenen van mijn man” in het tijdschrift Neurology (2016. 87:1308-11).
Mevrouw Williams schrijft over de vreugde van hun relatie, en ze merkt op dat vele maanden voordat hij stierf, haar man onder de zorg was van artsen voor een veelheid aan symptomen, waaronder gastro-intestinale problemen, slapeloosheid, en een tremor. Zijn symptomen verergerden, en hij werd geplaagd door angst en paniek, geheugenproblemen, en waanideeën met paranoia. Ze beschrijft een verandering in zijn persoonlijkheid en een preoccupatie met zijn angst, fysieke tekortkomingen, en geheugenproblemen die hem belemmerden in zijn vermogen om filmregels te onthouden. Robin Williams was aan het veranderen en achteruit aan het gaan. Hij werd behandeld met zowel psychotherapie als psychotrope medicatie. Hij ging naar Stanford voor hypnose om zijn angst te behandelen. Hij trainde met een fysieke trainer. In mei kreeg hij de diagnose van de ziekte van Parkinson, en terwijl hem werd verteld dat het vroeg en mild was, schreef zijn vrouw,
Robin werd steeds vermoeider. Het parkinsonmasker was steeds aanwezig en zijn stem was verzwakt. Zijn linkerhand trilde nu voortdurend en hij had een trage, schuifelende gang. Hij haatte het dat hij in gesprekken niet de woorden kon vinden die hij wilde. Hij lag ’s nachts te woelen en had nog steeds verschrikkelijke slapeloosheid. Soms zat hij vast in een bevroren houding, kon zich niet bewegen, en was gefrustreerd als hij eruit kwam. Hij begon problemen te krijgen met zijn visuele en ruimtelijke vermogens, zoals het beoordelen van afstand en diepte. Zijn verlies van elementair redeneren voegde alleen maar toe aan zijn groeiende verwarring.
Enige maanden later, nam Robin Williams zijn eigen leven.
Het verhaal past niet in de eenvoudige vergelijking: Mr. Williams wist dat er iets mis was, hij zocht hulp, hij kreeg psychiatrische zorg, en hij eindigde zijn leven, hoe dan ook. Had er meer gedaan kunnen worden? Natuurlijk zijn er altijd meer behandelingen die geprobeerd kunnen worden om depressie aan te pakken, maar meer zou misschien niet geholpen hebben. In het artikel wordt opgemerkt dat er een neuropsychiatrisch onderzoek bij hem was gepland. Maar de waarheid is dat zelfs als er een behandeling was gevonden die zijn geest zou hebben opgebeurd, Robin Williams leed aan een ernstige vorm van een ongeneeslijke dementerende ziekte, en zijn vrouw beschrijft dat hij in grote nood was met zowel zijn symptomen als zijn achteruitgang. Deze ziekte is een tragedie, maar misschien was zijn zelfmoord een rationele beslissing en niet een te voorkomen dood. Als psychiater voelt het als een taboe om te suggereren dat zelfmoord ooit iets anders zou kunnen zijn dan het ultieme falen van zowel de arts als de patiënt, of dat er niet altijd hoop te vinden is. Robin Williams heeft zeker een aantal goede momenten gemist in de tijd die hem nog restte; zijn vrouw beschrijft de genoegens van hun laatste dag samen. Maar als hij besloot dat hij zijn lijden wilde ontvluchten en de onmiskenbare aftakeling en verzwakking die hij in zijn toekomst zag, wilde vermijden, kunnen we – of moeten we – het hem dan kwalijk nemen en dit een tragedie noemen die te voorkomen was? Is dit de zelfmoord die moet worden gestigmatiseerd en gebruikt voor onze “zoek hulp” slogans?
Obviously, I can’t know if Robin Williams was competent to make such a decision, or if his family would have suffered less if he had lived out his natural life, but the truth is that competent or not, he made a choice and without anyone’s input, he took the action he chosen.
The issue has become a heated one as some states have legalized physician-assisted suicide. In België wordt een hardnekkige psychiatrische ziekte beschouwd als een geldige reden voor euthanasie, zelfs bij een jong iemand. Vergis u niet over mijn gevoelens in dezen: Dokter zijn gaat over genezing, en we hebben niets te maken met het doden van mensen of het helpen bij hun dood. Psychiatrie, in het bijzonder, gaat over hoop. Het leven van ieder mens heeft waarde, maar het leven van ieder mens eindigt ook. En hoewel er een enorme maatschappelijke waarde zit in het stigmatiseren van zelfmoord, zijn niet alle zelfmoorden hetzelfde.