Toxiciteit van blaarmiddelen

Wat zijn blaarmiddelen?

Blaarmiddelen zijn veelgebruikte chemische oorlogsbestrijdingsmiddelen. Zwavelmosterd werd op grote schaal gebruikt tijdens de Eerste Wereldoorlog en meer recentelijk in de oorlog tussen Iran en Irak (1980-1988). Het meest opvallende toxische effect van blaarmiddelen is de schade die zij toebrengen aan de huid. Zij veroorzaken traag genezende huidletsels die kunnen blaren, zweren en secundaire infecties kunnen bevorderen. Deze blaarmiddelen worden ook wel blaartrekkende middelen genoemd.

Classificatie en chemische eigenschappen van blaarmiddelen gebruikt in oorlogsvoering

Er zijn vier hoofdchemicaliën voor blaarmiddelen:

• Lewisiet (L, L-1, L-2, L-3)
• Zwavelmosterd (H), voorheen ook gespeld als ‘zwavel’ (Brits) en algemeen bekend als mosterdgas
• Stikstofmosterd (HN-1, HN-2, HN-3)
• Fosgeen-oxime (CX)

De letter/cijfers na de chemische naam zijn de militaire benamingen die aan de blusmiddelen zijn gegeven.

De volgende tabel toont enkele chemische eigenschappen van de blaarmiddelen.

Lewisiet	Zwavelmosterd	Stikstofmosterd	Fosgeenoxime
Fysische vorm	Vloeibare vloeistof	gasvormige damp, vast	Oily-textured liquid, gasous vapour, vast	vloeistof, vast
Carakteristieke geur	Geraniums	Garlic, uien, mosterd, of geurloos	Visachtig, muf, zeepachtig, fruitig	Een irriterende, onaangename geur
Kleur	Kleurloos in zuivere vorm. Amberkleurig tot zwart in onzuivere vorm.	Clear tot geel of bruin	Clear, licht amberkleurig of geel	Kleurloos in vaste vorm. Geelbruin in vloeibare vorm.

Waarvoor worden blaarmiddelen gebruikt?

Al deze blaarmiddelen werden geproduceerd als potentiële chemische oorlogswapens. Alleen lewisiet en zwavelmosterd zijn ooit daadwerkelijk in een oorlog gebruikt. Sommige stikstofmosterdsoorten waren bedoeld om wratten te verwijderen en kanker te behandelen, maar zijn nu vervangen door veiliger en effectievere middelen. Zwavelmosterd is historisch gebruikt voor de behandeling van psoriasis, maar heeft tegenwoordig geen medische toepassing meer.

Blaarmakers zijn betrekkelijk gemakkelijk te produceren en grote voorraden van deze middelen kunnen in verschillende landen aanwezig zijn. Er is altijd de onderliggende dreiging dat ze kunnen worden gebruikt in een terroristische aanslag.

Wat zijn de tekenen en symptomen van blaarmiddelvergiftiging?

De tekenen en symptomen verschillen enigszins tussen de verschillende blaarmiddelen.

Lewisiet

De tekenen en symptomen treden onmiddellijk na blootstelling op.

Effecten op de huid:

• Pijn en irritatie treden binnen enkele seconden tot minuten op en worden gevolgd door roodheid van het gebied binnen 15 tot 30 minuten.
• Blaren beginnen zich binnen enkele uren te vormen en beginnen als een kleine blaar in het midden van de rode gebieden die zich vervolgens uitbreiden om het hele gebied van de getroffen huid te bedekken.
• De zweren genezen veel sneller dan zweren veroorzaakt door de andere blaarmiddelen en de huidverkleuring die later optreedt, is veel minder opvallend.

Andere systeemeffecten:

• Oogirritatie, pijn, zwelling en tranen kunnen optreden bij contact.
• Ruchtwegsymptomen zoals een loopneus of bloedneus, sinuspijn, niezen, heesheid, hoesten en kortademigheid kunnen optreden.
• Diarree, misselijkheid en braken kunnen optreden.
• “Lewisietschok” kan plotselinge lage bloeddruk veroorzaken.
• Extensieve blootstelling kan blindheid en chronische aandoeningen van de luchtwegen veroorzaken.

Zwavelmosterd

Tekenen en symptomen treden gewoonlijk niet onmiddellijk na blootstelling op. Afhankelijk van de ernst van de blootstelling kunnen de symptomen tot 24 uur op zich laten wachten. Mensen die gevoeliger zijn voor zwavelmosterd kunnen eerder tekenen en symptomen vertonen. Vaak weten mensen niet meteen dat ze zijn blootgesteld, omdat zwavelmosterd geen geur heeft of een geur heeft die alarm veroorzaakt.

Effecten op de huid:

• Roodheid en jeuk van de huid kunnen 2 tot 48 uur na blootstelling optreden.
• Gele blaarvorming van de huid treedt snel daarna op.
• Blootstelling aan zwavelmosterdvloeistof geeft een grotere kans op tweede- en derdegraads brandwonden en latere littekenvorming in vergelijking met blootstelling aan zwavelmosterddamp.
• Extensieve verbranding van de huid kan fataal zijn.

Andere systeemeffecten:

• Oogirritatie, pijn, zwelling en scheuren kunnen optreden binnen 3 tot 12 uur na milde tot matige blootstelling. De gevolgen van ernstige blootstelling kunnen binnen 1 tot 2 uur zichtbaar zijn en bestaan uit symptomen van een milde of matige blootstelling plus lichtgevoeligheid, ernstige pijn of blindheid die tot 10 dagen kunnen duren.
• Respiratoire symptomen zoals een loopneus of bloedneus, sinuspijn, niezen kunnen optreden binnen 12 tot 24 uur na een milde blootstelling en binnen 2 tot 4 uur na een ernstige blootstelling.
• Buikpijn, diarree, koorts, misselijkheid en braken.
• Aplastische anemie (verminderde vorming van bloedcellen) of pancytopenie (verminderde hoeveelheid rode of witte bloedcellen en bloedplaatjes), wat leidt tot zwakte, bloedingen en infecties.
• Extensieve blootstelling kan blijvende blindheid, chronische aandoeningen van de luchtwegen en herhaalde infecties van de luchtwegen veroorzaken. Het kan ook iemands risico op longkanker en kanker van de luchtwegen verhogen.

Stikstofmosterd

Tekenen en symptomen treden meestal niet onmiddellijk op, maar zijn afhankelijk van de ernst van de blootstelling. Symptomen treden mogelijk pas enkele uren na blootstelling op.

Effecten op de huid:

• Roodheid ontwikkelt zich meestal binnen enkele uren na blootstelling, gevolgd door blaarvorming binnen 6 tot 12 uur.
• Stikstofmosterdvloeistof veroorzaakt eerder tweede- en derdegraads brandwonden en later littekenvorming in vergelijking met blootstelling aan stikstofmosterddamp.

Andere systeemeffecten:

• Erritatie van de ogen, pijn, zwelling en scheuren kunnen optreden. Hoge concentraties kunnen brandwonden en blindheid veroorzaken.
• Respiratoire symptomen zoals neus- en sinuspijn, hoest, keelpijn en kortademigheid kunnen binnen enkele uren optreden.
• Buikpijn, diarree, misselijkheid en braken.
• Tremor, incoördinatie en toevallen zijn mogelijk na blootstelling aan hoge concentraties.
• Onderdrukking van het beenmerg kan 3 tot 5 dagen na blootstelling optreden. Dit veroorzaakt bloedarmoede, bloedingen en een verhoogd risico op infecties. Indien ernstig, kunnen deze effecten tot de dood leiden.
• Er zijn aanwijzingen dat herhaalde of langdurige blootstelling leukemie kan veroorzaken.

Fosgeenoxime

Getekenen en symptomen treden onmiddellijk na blootstelling op.

Effecten op de huid:

• Pijn die binnen enkele seconden optreedt, en blanchering (wit worden) van de huid omgeven door rode ringen die op de blootgestelde plaatsen binnen 30 seconden optreden.
• Binnen ongeveer 15 minuten ontwikkelt de huid netelroos. Na 24 uur worden de wit geworden huiddelen bruin en sterven af, waarna een korst wordt gevormd.
• Jeuk en pijn kunnen gedurende het hele genezingsproces blijven bestaan.

Andere systeemeffecten:

• Zware oogpijn en -irritatie, tranen, en mogelijk tijdelijke blindheid.
• Respiratoire symptomen omvatten onmiddellijke irritatie van de bovenste luchtwegen, waardoor een loopneus, heesheid en sinuspijn ontstaan.
• Absorptie van fosgeenoxime via de huid of inademing ervan kan leiden tot vocht in de longen (longoedeem) met symptomen van kortademigheid en hoesten.

Wat is de behandeling van blaarmiddelvergiftiging?

De belangrijkste factor bij de behandeling van blaarmiddelvergiftiging is het verwijderen van het blaarmiddel uit het lichaam. Verwijder alle besmette kleding en sluit deze af in een dubbele plastic zak. Zoek onmiddellijk medische hulp. Lewisiet is het enige blaarmiddel waarvoor een tegengif bekend is. Blootstelling aan blaarmiddelen is gewoonlijk niet dodelijk als de patiënten onmiddellijk ondersteunende medische zorg krijgen om de gevolgen van de blootstelling tot een minimum te beperken.

Zwavelmosterd werd zwaar gebruikt in de Iran-Irak oorlog en momenteel zijn er nog ongeveer 30.000 slachtoffers die lijden aan de late effecten van het middel. Chronische obstructieve longziekte, longfibrose, terugkerende zweren van het hoornvlies, chronische bindvliesontsteking, abnormale pigmentatie van de huid, en verschillende vormen van kanker, zijn slechts enkele van de langetermijneffecten van hun blootstelling.