James Martin, S.J., is een Jezuïtische priester en schrijver die als redacteur-at-large van Amerika fungeert.
De artikelen van pater Martin zijn verschenen in Commonweal, U.S. Catholic, The Tablet, The New York Times, The Wall Street Journal, The Boston Globe, The Chicago Tribune, The Philadelphia Inquirer, O Magazine, Slate.com, The Huffington Post en op andere plaatsen. Hij is ook een regelmatige commentator over religie en spiritualiteit voor de grote Amerikaanse radio- en televisienetwerken.
Een auteur van talrijke populaire werken over Ignatiaanse spiritualiteit en katholieke onderwerpen, Vader Martin’s meest recente boeken zijn Seven Last Words: An Invitation to Deeper Friendship with Jesus(2016)enJesus: A Pilgrimage(2016 paperback), evenals zijn debuutroman The Abbey(2015), allemaal verkrijgbaar bij HarperOne. Hij werkt momenteel aan een boek over gebed en is ook actief als geestelijk begeleider.
Op 28 juni interviewde ik pater Martin per e-mail over het onderwerp Ignatiaanse contemplatie.
Contemplatie, of contemplatief gebed, is een potentieel intimiderend concept dat veel katholieken niet begrijpen. Hoe legt u het uit?
Ten eerste, door mensen eraan te herinneren dat ze het waarschijnlijk al doen. Zonder het te weten. Trouwens, wat de ene spirituele schrijver “contemplatie” noemt, noemt de ander “meditatie” en weer een ander noemt het gewoon “gebed”. Over het algemeen denk ik dat de beste definitie is dat bidden een bewust gesprek met God is. Dat is een soort amalgaam van William Barry, S.J., en Thomas Green, S.J. Ignatiaanse contemplatie is daarentegen specifieker. Dat is je verbeelding gebruiken om jezelf te plaatsen in een scène uit de Schrift, of met Jezus. Het doet als het ware meer een beroep op je voorstellingsvermogen.
Naast contemplatie spreekt de Catechismus van de Katholieke Kerk over vocaal gebed (hardop of in je hoofd tot God spreken, in formules of in je eigen woorden) en meditatie (nadenken of over iets nadenken) bij het beschrijven van de drie meest basale manieren van bidden. Deze drie manieren doen een beroep op de mond (vocaal), het hoofd (meditatie) en het hart (contemplatie) van de gelovige. Hoe verhouden vocaal gebed en meditatie zich tot contemplatie in uw eigen geestelijk leven?
Vocaal gebed is iets wat ik voornamelijk gebruik tijdens de mis, wanneer ik ofwel vier of deelneem met mijn jezuïetenbroeders in onze gemeenschapskapel. Als jezuïet ben ik elke dag in de mis, ofwel aan het altaar ofwel met de rest van mijn gemeenschap in de kerkbanken. En vocaal gebed kan heel krachtig zijn: Soms merk ik dat een bekende zin of zelfs een bekend woord een geheel nieuwe betekenis krijgt, alsof ik het nooit eerder heb gehoord. Dan denk ik: “Waar komt dat vandaan?” Het is een herinnering dat God altijd kan verrassen.
Een vorm van wat ik zou beschouwen als “meditatie,” die een beetje minder inhoudelijk is dan Ignatiaanse contemplatie, zou het soort centrerend gebed zijn dat ik graag van tijd tot tijd doe, vooral als ik gestrest ben. Een paar jaar geleden vertelde ik mijn geestelijk begeleider dat mijn gebed in feite (op dat moment) alleen maar bestond uit rusten in Gods aanwezigheid, en dat ik me daar een beetje schuldig over voelde. Dat wil zeggen, dat het niet “complexer” was, of dat het niet altijd Ignatiaanse contemplatie was. En hij zei: “Nou, je bent een druk persoon. Dus misschien nodigt God je uit tot een eenvoudig soort gebed.” Dat klonk heel logisch. Het is een gebed van rust, en dat is prima. De heilige Thérèse van Lisieux zei ergens dat een ouder van het kind houdt, zelfs als het kind rust – of zelfs slaapt! Dus rusten in Gods aanwezigheid is een heerlijke manier om te bidden.
Veel katholieken geloven dat contemplatie iets is wat alleen mystici en monniken doen, dus gaan ze in hun geestelijk leven nooit veel verder dan vocaal gebed en meditatie. Anderen zoeken eucharistische aanbidding en benedictie op als een manier om het gemakkelijker te krijgen, maar niet iedereen neemt deel aan die devotie. Wat zijn enkele meer gewone en eenvoudige manieren waarop iemand contemplatief kan bidden?
Wel, ik zal contemplatie in de ruimste zin gebruiken. Dus probeer je eerst voor te stellen dat je in Gods aanwezigheid bent. Of zittend naast Jezus. En geniet ervan. Kijk dan wat er gebeurt. Wat voor emoties, gevoelens, herinneringen, verlangens, inzichten ontstaan er? Wat probeert God je misschien te vertellen met deze ervaringen? Of misschien wil God gewoon dat je geniet van het zijn in de goddelijke aanwezigheid. Of als je een meer fantasierijk persoon bent, waarom probeer je dan niet Ignatiaanse contemplatie? Probeer jezelf denkbeeldig te “plaatsen” in een scène uit de Evangeliën. Vraag jezelf af: “Wat zie ik? Wat hoor ik? Wat voel ik, wat proef ik en wat ruik ik?” En nogmaals, kijk wat er opkomt. Of probeer lectio divina. Lees rustig een tekst door en kijk wat God wil dat je opvalt. Kijk waar dat je kan brengen.
Er zijn een heleboel manieren om te beginnen met bidden. Probeer ze uit. En laat je niet opjagen door de methoden en “regels” voor elke manier. Vaak overlappen ze elkaar. Soms vragen mensen: “Doe ik meditatie of contemplatie of lectio?” En dan zeg ik: “Je bidt op je eigen manier.”
In uw ervaring, hoe heeft contemplatie uw persoonlijke relatie met God verdiept?
Onmetelijk. Voor mij is de belangrijkste manier om te bidden de Ignatiaanse contemplatie. En als je eenmaal Jezus hebt ontmoet in een evangeliescène in je eigen verbeelding, is niets meer hetzelfde. Het is een diepgaande ontmoeting met de levende Christus. Vergeet niet dat hij is opgestaan en leeft en dat hij bij ons aanwezig is door de Geest, die werkt door het gebed. Dus je ontmoet Christus echt. Het is ook iets dat je waardering voor die passage uit het Evangelie volledig verandert. Dus na bijna 30 jaar op deze manier te bidden heb ik het gevoel dat ik Jezus veel beter ken. En ik denk dat Hij mij ook beter kent!
Baseer je op je ervaringen met de Geestelijke Oefeningen van Sint Ignatius, hoe zou je Ignatiaanse contemplatie omschrijven, en hoe verhoudt het zich tot andere vormen van contemplatief gebed in de kerk?
Ignatiaanse contemplatie is een manier om je verbeelding te gebruiken om jezelf te “plaatsen” in een scène uit de Schrift of met Jezus of Maria of God de Vader. Het is veel “inhoudelijker” dan sommige andere vormen van gebed. Dat wil zeggen, het vraagt je om “de plaats te bepalen”, zoals Ignatius zegt in de Oefeningen, met zoveel mogelijk levendigheid. Het is dus heel specifiek. Het verschilt ook van andere vormen van gebed doordat het een vrij duidelijke structuur heeft: eerst dit, dan dat, dan dit. Ignatius was niet voor niets een militair! Nu moet natuurlijk worden opgemerkt dat Ignatius dit niet heeft uitgevonden. Franciscus van Assisi, die mensen aanmoedigde te bidden met de kerstkribbe, was hier al eerder mee bezig. Maar je zou kunnen zeggen dat Ignatius en de Jezuïeten het populair hebben gemaakt.
Hoe zou u de methode van Ignatiaanse contemplatie beschrijven zoals u die in uw eigen leven gebruikt?
Oh het is heel eenvoudig, en vrij traditioneel. Eerst kijk ik naar de plaats waar ik ga bidden (iets wat Ignatius aanbeveelt: echt naar de stoel of de kerkbank kijken en je voorstellen dat God naar je kijkt). Het is een manier om me te herinneren dat bidden niet alleen jij in je eigen hoofd is. Dan vraag ik God opnieuw om bij me te zijn. Dan sluit ik mijn ogen en probeer “de plaats samen te stellen”, door me de scène voor te stellen met mijn innerlijke zintuigen, en dan laat ik God de leiding nemen. Meestal gebruik ik de dagelijkse mislezingen, bijna altijd de evangelielezing. En dan laat ik me door God brengen waar God me wil brengen.
Dit soort gebed is meestal het meest effectief op retraite – als ik ook de lezingen gebruik die mijn retraitebegeleider voorstelt. Maar gedurende de rest van het jaar, voelt het soms niet alsof er veel gebeurt. Ik heb geleerd om daar aan te wennen. Dat hoort bij de ups en downs van het spirituele leven.
Omdat de Ignatiaanse contemplatie steunt op oefeningen van de verbeelding als middel om God te contempleren, verwarren sommige beginners het verbeeldende deel van het gebed met de contemplatie zelf waartoe het leidt. Hoe maakt u onderscheid tussen de verbeelding als middel tot contemplatie en de contemplatie zelf?
Wel, ik probeer niet te veel te verzanden in dat soort onderscheid, hoe jezuïtisch het ook moge zijn. Voor mij, en voor veel van mijn directieleden en mensen die ik op retraite zie, zijn de grenzen meestal niet zo duidelijk. Het soort dingen dat naar voren komt in de “compositie van plaats” (dat wil zeggen, wat je opvalt in die scène) is echt een soort van contemplatie. Dus als ik me voorstel dat ik in een evangeliescène met Jezus ben, is dat dan mijn verbeelding of is dat contemplatie? En ik zou zeggen beide. Want God is aan het werk via je verbeelding. En wie kan zeggen waar het ene ophoudt en het andere begint? Voor mij is het meer vloeibaar.
Beginners in Ignatiaanse contemplatie hebben soms moeite om onderscheid te maken tussen wat van God komt en wat uit hun eigen hoofd komt wanneer ze hun verbeelding gebruiken om te bidden. Wat zegt u, als geestelijk leidsman en retraitemeester, tegen hen?
Ah, goede vraag! Niet alles wat in je opkomt is van God, natuurlijk. Maar meestal, is het makkelijk te zeggen. Alles wat je dieper in het gebed brengt, je helpt je dichter bij God te voelen, of, zoals Ignatius zegt, je opbouwt, je bemoedigt, je hoop geeft, komt waarschijnlijk van God. Gods stem heeft ook de klank van echtheid. Meestal, als goede mensen bidden, is mijn ervaring, dat wat in hun gebed gebeurt van God komt. En na verloop van tijd wordt het gemakkelijker om dat te onderscheiden. Natuurlijk is een goede geestelijk leidsman behulpzaam.
Veel katholieken willen dieper gaan in gebed, maar het ontbreekt hen aan middelen om te beginnen. Wat raadt u aan voor een beginner in contemplatief gebed?
Je kunt mijn boek The Jesuit Guide to (Almost) Everything proberen, waarin veel over gebed wordt gesproken. Ook een van mijn favoriete boeken is God and You: Prayer as a Personal Relationship, door William Barry, S.J. Andere boeken die ik steeds weer gebruik zijn Armchair Mystic, door Mark Thibodeaux, S.J., en Opening to God, door Thomas Green, S.J. En soms hou ik gewoon van boeken die het gebed “aanwakkeren”, zoals Woman Un-Bent door Irene Zimmerman, O.S.F., en Fragments of Your Ancient Name, door Joyce Rupp, O.S.M. Het zijn geen “how to” boeken over gebed, maar ze helpen je om te bidden.
Maar nog beter dan bidden, probeer eens een weekend retraite. Er gaat niets boven een goede geestelijk begeleider en een goede retraite! En er is vast wel een jezuïetenretraitehuis bij jou in de buurt.
Wat voor ander advies zou je iemand geven over Ignatiaanse contemplatie?
Probeer het eens. Wees niet boos als het niet meteen lijkt te “werken”. Geef het wat tijd. Probeer het dan nog eens. Heb niet te hoge verwachtingen. En als u het na een tijdje proberen niet leuk vindt, maak u er dan niet te veel zorgen over. Er is geen juiste manier om te bidden. Niet iedereen houdt van Ignatiaanse contemplatie.
Enige laatste gedachten?
Ja. God zal je ontmoeten waar je bent. Dus niet iedereen zal van Ignatiaanse contemplatie houden. Dat is niet erg. Misschien vind je lectio divina beter. Of aanbidding van het Heilig Sacrament. Of de rozenkrans. Of centrerend bidden. Of je eigen vorm van bidden. De beste manier om te bidden is de manier waarvan jij voelt dat het je het dichtst bij God brengt. En bid voor me als je kunt! Sean Salai, S.J., is schrijver bij America.