“Ik had een vogeltje
hij heette Enza
Ik deed het raam open,
En in-flu-enza.”
(kinderrijmpje uit 1918)
De Spaanse grieppandemie van 1918 was een van de grootste medische rampen van de 20e eeuw. Het was een wereldwijde pandemie, een door de lucht overgedragen virus dat elk continent trof.
De bijnaam van de pandemie was ‘Spaanse griep’, omdat de eerste gemelde gevallen zich in Spanje voordeden. Omdat dit tijdens de Eerste Wereldoorlog was, werden kranten gecensureerd (Duitsland, de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk hadden allemaal een mediaverbod voor nieuws dat het moreel zou kunnen verlagen), dus hoewel er ook elders griepgevallen waren, waren het de Spaanse gevallen die de voorpagina’s haalden. Een van de eerste slachtoffers was de koning van Spanje.
Hoewel het niet veroorzaakt werd door de Eerste Wereldoorlog, wordt gedacht dat in het Verenigd Koninkrijk het virus verspreid werd door soldaten die terugkeerden van de loopgraven in Noord-Frankrijk. Soldaten werden ziek door wat bekend stond als ‘la grippe’, met als symptomen keelpijn, hoofdpijn en gebrek aan eetlust. Hoewel zeer besmettelijk in de benauwde, primitieve omstandigheden van de loopgraven, herstelde de ziekte meestal snel en dokters noemden het aanvankelijk “drie dagen koorts”.
De uitbraak trof het Verenigd Koninkrijk in een reeks golven, met een hoogtepunt aan het eind van WO1. De troepen die aan het eind van de oorlog uit Noord-Frankrijk terugkwamen, reisden per trein naar huis. Terwijl zij op de stations aankwamen, verspreidde de griep zich van de stations naar het centrum van de steden, vervolgens naar de buitenwijken en naar het platteland. Niet beperkt tot de klas, iedereen kon de griep krijgen. Premier David Lloyd George liep de griep op, maar overleefde het. Andere opmerkelijke overlevenden waren de cartoonist Walt Disney, de Amerikaanse president Woodrow Wilson, de activist Mahatma Gandhi, actrice Greta Garbo, de schilder Edvard Munch en keizer Willhelm II van Duitsland.
Jongvolwassenen tussen 20 en 30 jaar werden bijzonder getroffen en de ziekte sloeg in deze gevallen snel toe en ontwikkelde zich snel. Het begin was verwoestend snel. Wie bij het ontbijt gezond en wel was, kon tegen theetijd dood zijn. Binnen enkele uren na de eerste symptomen van vermoeidheid, koorts en hoofdpijn kregen sommige slachtoffers al snel een longontsteking en begonnen ze blauw aan te lopen, wat duidde op een zuurstoftekort. Ze moesten dan naar lucht happen tot ze stikten.
Ziekenhuizen werden overstelpt en zelfs medische studenten werden opgeroepen om te helpen. Artsen en verpleegkundigen werkten tot het uiterste, hoewel ze weinig konden doen omdat er geen behandelingen voor de griep waren en geen antibiotica om de longontsteking te behandelen.
Tijdens de pandemie van 1918/19 stierven wereldwijd meer dan 50 miljoen mensen en een kwart van de Britse bevolking werd getroffen. Alleen al in Groot-Brittannië bedroeg het dodental 228.000. Het globale sterftecijfer is niet bekend, maar wordt geschat op 10 à 20% van de besmette personen.
Er stierven in dat ene jaar meer mensen aan griep dan in de vier jaren van de Zwarte Dood, de builenpest, van 1347 tot 1351.
Tegen het einde van de pandemie had slechts één regio in de hele wereld geen uitbraak gemeld: een geïsoleerd eiland genaamd Marajo, gelegen in de Braziliaanse Delta van de Amazonerivier.
Het zou niet tot 2020 duren voordat een nieuwe pandemie de wereld zou overspoelen: Covid-19. De ziekte, waarvan wordt aangenomen dat ze is ontstaan in de provincie Wuhan in China, verspreidt zich snel over alle continenten behalve Antarctica. De meeste regeringen kozen voor een strategie waarbij zowel de bevolking als de economie werden opgesloten in een poging om het tempo van de besmetting te vertragen en hun gezondheidssystemen te beschermen. Zweden was één land dat in plaats daarvan koos voor sociale afstand en handhygiëne: de resultaten waren aanvankelijk beter dan in sommige landen die maandenlang de deuren hadden gesloten, maar toen de tweede golf van besmettingen in het vroege najaar van 2020 toesloeg, koos Zweden ook voor strengere lokale richtlijnen. In tegenstelling tot de Spaanse griep, waar vooral jongeren werden getroffen, bleek Covid-19 het dodelijkst te zijn onder de oudere bevolking.
Net als bij de Spaanse griep was niemand vrijgesteld van het virus: de premier van het Verenigd Koninkrijk Boris Johnson werd in april 2020 in het ziekenhuis opgenomen met Covid-19 en de president van de Verenigde Staten van Amerika, president Trump, leed in oktober op soortgelijke wijze.
