Een typische dag op Tarkwa Bay, een eiland in de Lagos-lagune, ziet men tientallen toeristen komen om de beroemde stranden te bezoeken, terwijl de bewoners van een tientallen jaren oude sloppenwijk die op het eiland is gegroeid, de andere kant op gaan, naar het vasteland van Lagos, om te werken. Maar op dinsdag 21 januari begon de dag met geweervuur.
Officieren van de Nigeriaanse marine doken op en begonnen met geweld de bewoners van Tarkwa Bay uit te zetten, terwijl ze sporadisch in de lucht schoten. Het “bevel van boven”, zeiden de officieren, was dat de 4.500 bewoners hun spullen moesten pakken en onmiddellijk moesten vertrekken. Ze kregen slechts een uur om dat te doen voordat de sloop begon.
Tolulope Bradley, jeugdvoorzitter van de Tarkwa Bay gemeenschap, zegt dat er geen voorafgaande waarschuwing was voor de uitzetting. “We werden wakker en plotseling hoorden we geweerschoten. Veel mensen zijn gewoon dakloos geworden.”
Zo blijkt, de uitzettingen van Tarkwa Bay zijn niet geïsoleerd gebeurd. Alleen al sinds december 2019 zijn ten minste twee dozijn gemeenschappen in sloppenwijken en aan de waterkant geconfronteerd met uitzetting door overheidsfunctionarissen, zegt Justice and Empowerment Initiatives (JEI), een juridische actiegroep die met de gemeenschappen werkt. De recente streak volgt ook op een lange geschiedenis van uitzettingen in Lagos en in heel Nigeria: meer dan 2,3 miljoen bewoners in Nigeria zijn de afgelopen twintig jaar met geweld uit hun huizen gezet door de overheid, volgens de Nigerian Slum/Informal Settlement Federation.
In een spraakmakend incident in 2017 schopte de Lagos-regering 30.000 bewoners uit Otodo Gbame, een sloppenwijk aan het water, in een proces waarbij ten minste 15 mensen om het leven kwamen. “We blijven dit gebrek aan bedachtzaamheid en empathie van de kant van de regering zien”, zegt Dapo Awobeku, programmamedewerker bij Enough is Enough Nigeria, een organisatie voor sociale belangenbehartiging. Omdat de uitzettingen vaak plaatsvinden zonder compensatie of plannen voor herhuisvesting, wordt er niet genoeg rekening gehouden met “wat er daarna gebeurt” voor de verdrevenen, zegt Awobeku.
De onmiddellijke gevolgen van gedwongen uitzettingen voor de armen in de stad variëren van vernietiging van huizen en eigendommen, onherstelbare schade aan sociale netwerken en het uiteenvallen van gezinnen. Bradley zegt dat zijn kinderen nu bij een familielid wonen terwijl hij probeert een nieuwe woning te vinden.
Twijfelachtige motieven
Een vaak door de regering genoemde reden voor deze uitzettingen is onveiligheid. Volgens de regering bieden deze gemeenschappen een dekmantel voor criminelen, omdat hun inherente informele structuur moeilijk te controleren is. In het geval van Tarkwa Bay wordt beweerd dat oliepijpleidingen op het eiland vaak worden vernield. Maar in dit geval vinden velen dat de zware straf nauwelijks in verhouding staat tot de vermeende overtreding. “Je kunt onveiligheid niet gebruiken om de uitzetting van alle mensen op het eiland te rechtvaardigen”, zegt Samuel Akinrolabu, een coördinator van de Nigerian Slum/Informal Settlement Federation.
Het is een standpunt dat Andrew Maki, mededirecteur van JEI, onderschrijft: “Er zijn duizenden mensen die in die gemeenschappen hebben gewoond, en als het om veiligheid zou gaan, dan zouden ze de mensen die ze schuldig achten moeten onderzoeken en vervolgen – zo werkt het strafrecht.”
Naast onveiligheid vinden uitzettingen ook plaats onder het mom van bezorgdheid om de veiligheid van de bewoners van de gemeenschap, waarbij het toenemende risico van klimaatverandering, stijgend waterpeil en slechte hygiënische omstandigheden als bedreigingen worden genoemd. Maar zelfs dat begrip is “problematisch”, zegt Maki: “Je redt iemand niet door hem dakloos te maken.”
Er is echter nog een andere vrij voor de hand liggende reden die waarschijnlijk aan de basis ligt van deze uitzettingen. Lagos is het economische centrum van Nigeria en heeft de grootste stedelijke bevolking van het land, ondanks het feit dat het de kleinste staat qua landmassa is. De stad telt nu naar schatting 21 miljoen inwoners, van wie velen op zoek zijn naar betere economische kansen. Maar door de hoge huurprijzen is betaalbare huisvesting voor velen onbereikbaar geworden en zijn er sloppenwijken ontstaan, vaak op stranden. Maar nu het gevecht om kostbaar land doorgaat, bieden sloppenwijken aan de waterkant lucratieve mogelijkheden.
“Omdat mensen proberen meer land te verwerven, moeten anderen verdreven worden, maar ze zullen niet de rijken verdringen – ze zullen zich richten op mensen die kwetsbaar zijn,” zegt Maki.
Het wantrouwen tegenover de motieven van de regering wordt gevoed door eerdere gebeurtenissen. In juli 1990 werd Maroko, een nederzetting van 300.000 voornamelijk mensen met een laag inkomen die grensde aan het rijke Victoria-eiland, door de regering gesloopt zonder enige voorzieningen voor herhuisvesting. Drie decennia later ligt in dit gebied nu Lekki, een van Nigeria’s duurste duurdere wijken. Het slopen van krottenwijken om plaats te maken voor vastgoedprojecten is “niet nieuw,” legt Akinrolabu uit. “We weten dat landjepik een van de redenen voor dit alles is. Aan het eind van de dag zullen we op dit eiland enorme vastgoedprojecten zien”, zegt hij.
Jostling for justice
Gezien de lange geschiedenis van huisuitzettingen in Lagos en de waarschijnlijkheid dat ze zullen doorgaan, lopen andere sloppenwijkgemeenschappen ook gevaar. Wanneer sloppenwijken worden gesloopt, verspreiden de verdrevenen zich meestal naar andere, soortgelijke gemeenschappen. Om de schijn van een oplossing te wekken “is een zekere bereidheid van de regering nodig om samen met arme mensen dit probleem op te lossen”, aldus Maki. De NGO JEI van haar kant wil met overheidsinstanties samenwerken om “realistische voorstellen voor oplossingen” te doen.
In de tussentijd hebben de bewoners van Tarkwa Bay een gerechtelijk bevel gekregen om verdere afbraak en uitzettingen tegen te houden. Maar uit de recente geschiedenis blijkt dat de rust waarschijnlijk niet zo snel zal wederkeren als zij hopen. Drie maanden na de Otodo Gbame-uitzettingen in april 2017 oordeelde een hoge rechtbank in Lagos dat de afbraak onwettig was en beval de Lagos-regering om herhuisvestingsplannen te maken voor de gemeenschap. Die besprekingen zijn echter vastgelopen na het beroep van de regering tegen de uitspraak van de rechtbank. De volgende hoorzitting voor het beroep van de regering is momenteel gepland voor juni 2021 – meer dan vier jaar nadat de uitzettingen plaatsvonden.
Er zijn nog geen aanwijzingen dat de regering van Lagos het over een andere boeg gaat gooien, ondanks het feit dat haar ambities op het gebied van megasteden vaak ten koste gaan van de armen. Een voorbeeld hiervan is het Eko Atlantic-project, een stad van 3,9 vierkante mijl die wordt gebouwd op land dat is teruggewonnen uit de Atlantische Oceaan. Terwijl de nieuwe stad hoofdkantoren en luxe appartementen zal huisvesten, suggereren deskundigen dat een zeemuur die er omheen wordt gewikkeld om het te beschermen tegen de stormen van de oceaan, andere delen van Lagos nog gevoeliger zal maken voor overstromingen.
Vroeg deze week verbood de regering van Lagos ook het gebruik van commerciële motorfietsen en driewielers – veruit de meest effectieve vervoersmethoden voor mensen uit de middenklasse en met een laag inkomen – in het grootste deel van de stad, omdat ze niet passen in haar megastad-ontwerpen. Het onvermogen om een evenwicht te vinden tussen de aspiraties voor de toekomst en de problemen van het heden is niet exclusief voor Lagos. In heel Afrika geven regeringen, samen met particuliere ontwikkelaars, miljarden dollars uit aan de bouw van uitgestrekte nieuwe “slimme” steden die los lijken te staan van de lokale sociaaleconomische realiteit.
Toch zullen de uitzettingen en sloopacties in Lagos waarschijnlijk een averechts effect blijken te hebben, omdat ze een eindeloze cyclus van armoede op gang brengen die steeds moeilijker uit te roeien zal zijn. “Het verplaatsen van arme mensen of sloppenwijken zorgt er niet voor dat ze verdwijnen,” zegt Maki. “Wat het dakloos maken van mensen doet, is hen nog dieper in de armoede dwingen.”
Teken hier in op de Quartz Africa Weekly Brief voor nieuws en analyses over Afrikaanse zaken, technologie en innovatie in uw inbox