Bevolking ‘omslagpunt’ lag ongeveer 2000 jaar geleden

De menselijke bevolkingsexplosie, waarvan gewoonlijk wordt gezegd dat deze het gevolg is van industrialisatie en volksgezondheid in de 18e en 19e eeuw, is eigenlijk het resultaat van veranderingen zo ver terug als 2.000 jaar geleden, volgens nieuw onderzoek.

“De industriële revolutie en verbeteringen in de volksgezondheid waren proximate redenen dat meer mensen langer leefden,” zegt Aaron Stutz, een universitair hoofddocent antropologie aan de Emory University. “Als je echter verder in het verleden graaft, suggereren de gegevens dat een kritische drempel van politieke en economische organisatie 1.500 tot 2.000 jaar geleden, rond het begin van de Common Era, de toon zette.”

“Het resulterende politiek-economische evenwicht was het kantelpunt voor schaalvoordelen: Het creëerde een scala aan mogelijkheden waardoor meer mensen middelen konden krijgen, succesvolle gezinnen konden vormen, en genoeg kapitaal konden genereren om over te dragen aan de volgende generatie.”

1 miljard en verder

De bevolkingsdynamiek is een heet hangijzer sinds 1798, toen de Engelse geleerde Thomas Robert Malthus zijn controversiële essay publiceerde dat bevolkingsexplosies in tijden van overvloed onvermijdelijk zullen worden getemperd door hongersnood en ziekte.

“De kracht van de bevolking is oneindig groter dan de kracht van de aarde om bestaansmiddelen voor de mens te produceren,” schreef hij. De zogenaamde Malthusiaanse Catastrofe theorie werd geschreven vlak voordat de wereldbevolking de grens van één miljard bereikte.

Honderduizenden jaren duurde het voordat de mensheid de grens van één miljard bereikte, maar slechts 120 jaar later was de mensheid verdubbeld tot twee miljard. En in de afgelopen 50 jaar is de menselijke bevolking gegroeid tot bijna acht miljard. “Het is verbijsterend,” zegt Stutz. “De menselijke populatie heeft zich niet gedragen als enige andere dierlijke populatie. We zijn niet in een soort evenwicht gebleven met wat we zouden beschouwen als een typische ecologische niche.”

Economische historici en demografen hebben zich geconcentreerd op maatschappelijke veranderingen die plaatsvonden tijdens de Industriële Revolutie als de verklaring voor deze superexponentiële bevolkingsgroei. Als archeoloog van opleiding wilde Stutz verder terug in de tijd kijken.

“Archeologen zijn geïnteresseerd in het kijken naar veel vroegere veranderingen in de menselijke samenleving,” zegt Stutz. “Naast het bekijken van gegevens, graven we dingen op zoals huizen van mensen, gemeenschappelijke binnenplaatsen, landbouwvelden, havens, enzovoort. Dat geeft ons een soort holistisch beeld van hoe de menselijke samenleving en het milieu elkaar in de loop van de tijd beïnvloeden.”

Zoals gerapporteerd in PLOS ONE, ontdekte Stutz dat het potentieel voor de menselijke bevolking om te groeien ondanks de achteruitgang van het milieu, conflicten en ziekten kan worden herleid tot een subtiele interactie tussen concurrentie en organisatie.

Op een bepaald omslagpunt creëerde deze interactie mogelijkheden voor individuen om meer controle te krijgen over hun leven en welvaart, waardoor de deur openging voor schaalvoordelen.

Beknopt leven in het Romeinse Rijk

Stutz noemt het Romeinse Rijk, dat 500 jaar duurde, van vlak voor de Gemeenschappelijke Era tot 476 CE, als een klassiek voorbeeld van het passeren van deze drempel.

Een van de grootste en meest welvarende rijken in de geschiedenis, het is opmerkelijk voor de economische en politieke organisatie, literatuur, en vooruitgang in architectuur en engineering.

En toch, op individueel niveau, was het leven niet noodzakelijkerwijs zo groots. Landarbeiders en mijnwerkers moesten een kort en ellendig leven leiden om al die overtollige goederen te produceren voor de handel en de opbouw van het rijk. En grote aantallen jonge mannen moesten in het leger dienen om opstanden af te wenden.

“De overgrote meerderheid van de mensen die onder Romeins bewind leefden, had een levensverwachting tot achter in de 20 of begin 30,” zegt Stutz. “Een groot deel van de bevolking voedde, letterlijk, de dynamiek die plaatsvond in termen van economische en politieke ontwikkeling. Hun arbeid vergrootte het potentieel voor het bieden van meer democratie en concurrentie op kleinere schaal.

“Dat, op zijn beurt, leidde tot een meer complexe, intergenerationele dynamiek, waardoor het mogelijk werd om beter voor het nageslacht te zorgen en zelfs middelen aan hen over te dragen.”

Zweetwinkels en ongelijkheid

Het kantelpunt was bereikt, zegt Stutz, en de trend zette zich voort ondanks de ineenstorting van het Romeinse Rijk.

“De steeds complexere en gedecentraliseerde economische en politieke entiteiten die vanaf het begin van de Gemeenschappelijke Era tot 1.500 CE over de hele wereld werden opgebouwd, creëerden genoeg mogelijkheden voor individuen, staten en enorme machten zoals Engeland, Frankrijk en China om te profiteren van het potentieel voor schaalvoordelen,” zegt Stutz.

Dit herziene raamwerk voor de grondslagen van de menselijke bevolkingsdynamiek zou kunnen leiden tot een beter begrip van hoe de economische en politieke organisatie de hedendaagse samenleving beïnvloedt, voegt hij eraan toe.

“We zouden weer in een situatie terecht kunnen komen waarin een groeiend deel van de bevolking in feite arbeid levert om een minderheid in stand te houden,” zegt Stutz. “Je kunt zeker wijzen op de sweatshops in de derde wereld. Een ander mogelijk voorbeeld is de groeiende inkomensongelijkheid die de laatste decennia goed gedocumenteerd is in de Verenigde Staten.”