Sophia, po rosyjsku Sofya Alekseyevna, (ur. 17 września 1657, Moskwa – zm. 3 lipca 1704, Moskwa), regentka Rosji od 1682 do 1689.
Rządzenie pod kierunkiem jej głównego doradcy i kochanka, Prince Wasilij V. Golitsyn, Sophia podjęła kroki w celu konsolidacji jej reżimu. Aby zapobiec niezawodne streltsy z odwrócenia ich pozycji i usuwając ją, ona zastąpiła ich dowódca, Ivan Andreyevich Khovansky (który został stracony za zdradę), z jednym z jej ulubionych, Fiodor Leontyevich Shaklovity. Ponadto przeniosła 12 z 19 pułków moskiewskich z miasta do ochrony granicy i cofnęła wiele przywilejów, które przyznała żołnierzom po przejęciu władzy.1721>
Sofia promowała również rozwój przemysłu i zachęcała zagranicznych rzemieślników do osiedlania się w Rosji. Pomimo licznych planów Golicyna dotyczących reform wewnętrznych, regentce nie udało się jednak sprostać niezadowoleniu wśród chłopów i dysydentów religijnych. Odrzuciła też kilku swoich doradców i zaaprobowała plan Golicyna zawarcia stałego pokoju z Polską (1686; potwierdzającego rozejm z 1667 r.), na mocy którego Rosja otrzymała Kijów i ziemie na wschód od Dniepru w zamian za obietnicę przystąpienia do europejskiej koalicji przeciwko Turkom; w 1687 i 1689 r. sponsorowała dwie katastrofalne kampanie wojskowe, prowadzone przez Golicyna, przeciwko wasalom Turków, Tatarom krymskim. Chociaż jej rząd zawarł także korzystny traktat nerczyński z Chinami (1689), ustalający wschodnią granicę Rosji na rzece Amur, niepowodzenia Golicyna wzmogły rosnące niezadowolenie z jej rządów zarówno wśród Naryszkinów, jak i ogółu społeczeństwa. Zdając sobie z tego sprawę i mając nadzieję na wyeliminowanie Piotra, figuranta swoich rywali, Zofia ponownie próbowała podburzyć strelców przeciwko Naryszkinom (sierpień 1689); wielu pułkowników strelców poparło jednak Piotra, który obalił Zofię i zmusił ją do wstąpienia do klasztoru Nowodziewiczego w Moskwie (wrzesień 1689).
W 1698 roku jej zwolennicy wśród streltsy podjęli nieudaną próbę przywrócenia jej na tron; chociaż Zofia nie była inicjatorką spisku, została potem osądzona przez specjalny trybunał i zmuszona do przyjęcia welonu (październik 1698).
.