Historia Rzymu w Średniowieczu, oszałamiająca w swych szczegółach, jest zasadniczo historią dwóch instytucji, papiestwa i gminy rzymskiej. W V w. Goci rządzili Italią z Rawenny, swojej stolicy. Odoacer i Teodoryk Wielki utrzymali starą administrację Rzymu na prawie rzymskim, z rzymskimi urzędnikami. Miasto, którego populacja miała pozostać poniżej 50 000 przez całe średniowiecze, poważnie ucierpiało w wyniku wojen między Gotami a Bizancjum. W 552 r. Narses podbił Rzym dla Bizancjum i został pierwszym z egzarchów (wicekrólów), którzy rządzili Włochami z Rawenny. Pod rządami Bizancjum handel podupadł, a senat i konsulowie zniknęli.
Papież Grzegorz I (590?604), jeden z największych rzymskich przywódców wszechczasów, rozpoczął emancypację Rzymu od egzarchów. Podtrzymywani przez lud, papieże wkrótce sprawowali w Rzymie większą władzę niż cesarscy namiestnicy, a wiele świeckich budynków zostało zamienionych na kościoły. Wybory papieskie były przez następne 12 wieków głównymi wydarzeniami w historii Rzymu. Dwa inne dalekosiężne wydarzenia (VII-VIII w.) to podział ludu na cztery klasy (duchowieństwo, szlachtę, żołnierzy i klasę najniższą) oraz powstanie państw papieskich.
Koronacja (800 r.) w Rzymie Karola Wielkiego na cesarza Zachodu zakończyła wszelkie kwestie bizantyjskiej zwierzchności nad Rzymem, ale zapoczątkowała też epokę charakteryzującą się dwuznacznymi stosunkami między cesarzami a papieżami. Epoka ta była przerywana wizytami królów niemieckich w Rzymie, którzy chcieli koronować się na cesarza lub zapewnić sobie wybór papieża, który by im odpowiadał, albo narzucić papieżowi swoją wolę. W 846 r. Rzym został splądrowany przez Arabów; dla ochrony miasta zbudowano mury leoniańskie, które jednak nie zapobiegły częstym okupacjom i grabieżom miasta przez mocarstwa chrześcijańskie.
W X w. Rzym i papiestwo osiągnęły swój najniższy punkt. Wybory papieskie, pierwotnie dokonywane przez obywateli Rzymu, przeszły pod kontrolę wielkich rodów szlacheckich, wśród których najpotężniejsze były rodziny Frangipani i Pierleone, a później Orsini i Colonna. Każda z nich wolałaby rozerwać Rzym na strzępy, niż pozwolić innym rodzinom na zdobycie nadmiernych wpływów. Budowali oni w mieście twierdze (często improwizowane przekształcenia starożytnych pałaców i teatrów) i z nich rządzili Rzymem.
Od 932 do 954 roku Alberyk, bardzo zdolny człowiek, rządził Rzymem stanowczo i przywrócił mu szacunek, ale po jego śmierci i po wydarzeniach, które towarzyszyły koronacji Ottona I na cesarza, Rzym pogrążył się w chaosie, a godność papieska ponownie stała się pionkiem cesarzy i lokalnych feudałów. Zwaśnione frakcje często wybierały kilku papieży naraz. Grzegorz VII zreformował te nadużycia i zdecydowanie domagał się supremacji Kościoła nad gminą, ale sam skończył jako wygnaniec, gdy cesarz Henryk IV zajął Rzym w 1084 r. Normanowie pod wodzą Roberta Guiscarda przybyli na ratunek Grzegorzowi i przy tej samej okazji dokładnie splądrowali miasto (1084).
Władza papieska została zakwestionowana w XII w. przez ruch komunalny. Powstała komuna (1144?55), kierowana przez Arnolda z Brescii, ale została stłumiona przez interwencję cesarza Fryderyka I. W końcu ustanowiono republikę pod patronatem papieskim, na czele której stanął wybierany senator. Jednakże nadal trwały walki domowe między frakcjami ludowymi i arystokratycznymi oraz między Guelfami i Ghibellinami. Komuna prowadziła wojny, by podporządkować sobie sąsiednie miasta, gdyż pretendowała do panowania nad państwami papieskimi, zwłaszcza nad księstwem rzymskim, które obejmowało Latium i część Toskanii. Innocenty III kontrolował rządy w mieście, ale odzyskało ono autonomię po wstąpieniu cesarza Fryderyka II. Później w XIII w. zaczęto wybierać zagranicznych senatorów, wśród których byli Brancaleone degli Andal (1252?58) i Karol I Neapolitański.
Podczas niewoli babilońskiej papieży w Awinionie (1309?78) Rzym był spustoszony, zrujnowany gospodarczo i pogrążony w ciągłym chaosie. Cola di Rienzi stał się orędownikiem ludu i próbował wskrzesić starożytne rzymskie instytucje, co przewidywali także Petrarka i Dante; w 1347 r. został trybunem, ale jego marzenia były skazane na niepowodzenie. Kardynał Albornoz tymczasowo przywrócił władzę papieską nad Rzymem, ale wybuchła Wielka Schizma (1378?1417). Ponownie została ustanowiona republika. W 1420 r. do Rzymu powrócił Marcin V, a wraz z nim rozpoczęło się prawdziwe i skuteczne panowanie papieży w Rzymie.
- Wstęp
- Miasto nowożytne
- Rzym przed Augustem
- Cesarstwo rzymskie
- Rzym średniowieczny
- Rzym renesansowy i nowożytny
- Bibliografia
.