W typowy dzień na Tarkwa Bay, wyspie na lagunie Lagos, dziesiątki turystów przyjeżdżają, aby odwiedzić słynne plaże, podczas gdy mieszkańcy kilkudziesięcioletniej społeczności slumsów, która rozrosła się na wyspie, udają się w przeciwnym kierunku, do Lagos, do pracy. Jednak we wtorek, 21 stycznia, dzień rozpoczął się od strzelaniny. Oficerowie Nigeryjskiej Marynarki Wojennej pojawili się na miejscu i zaczęli siłą eksmitować mieszkańców Tarkwa Bay, strzelając przy tym sporadycznie w powietrze. Oficerowie powiedzieli, że „rozkazem z góry” było, aby 4,500 mieszkańców spakowało swoje rzeczy i natychmiast wyjechało. Dano im tylko godzinę, aby to zrobić przed rozpoczęciem rozbiórki.
Tolulope Bradley, młodzieżowy przewodniczący społeczności Tarkwa Bay, mówi, że nie było wcześniejszego ostrzeżenia przed eksmisją. „Obudziliśmy się i nagle zaczęliśmy słyszeć strzały z broni palnej. Wielu ludzi właśnie zostało bezdomnymi.”
Jak się okazuje, eksmisje w Tarkwa Bay nie wydarzyły się w odosobnieniu. Tylko od grudnia 2019 r. co najmniej dwa tuziny społeczności slumsów i nabrzeży stanęły w obliczu eksmisji z rąk urzędników państwowych, mówi Justice and Empowerment Initiatives (JEI), grupa kampanii prawnych, która pracuje ze społecznościami. Ostatnia passa następuje również po długiej historii eksmisji w Lagos i całej Nigerii: ponad 2,3 miliona mieszkańców w Nigerii zostało siłą eksmitowanych ze swoich domów przez rząd w ciągu ostatnich dwudziestu lat, według Nigeryjskiej Federacji Slumów / Nieformalnych Osiedli.
W głośnym incydencie z 2017 roku rząd Lagos wyrzucił 30 000 mieszkańców z Otodo Gbame, nadbrzeżnego slumsu, w procesie, który pozostawił co najmniej 15 osób martwych. „Wciąż widzimy ten brak przemyślenia i empatii ze strony rządu” – mówi Dapo Awobeku, oficer programowy z Enough is Enough Nigeria, organizacji zajmującej się rzecznictwem społecznym. W związku z tym, że eksmisje często odbywają się bez odszkodowania lub planów przesiedlenia, nie uwzględnia się w wystarczającym stopniu tego, „co stanie się potem” z eksmitowanymi, mówi Awobeku.
Bezpośrednie konsekwencje przymusowych eksmisji dla ubogich mieszkańców miast obejmują zniszczenie domów i nieruchomości, nieodwracalne uszkodzenie sieci społecznych i rozdzielenie rodzin. Nie mając dokąd pójść, Bradley mówi, że jego dzieci mieszkają teraz z krewnym, podczas gdy on próbuje zapewnić sobie nowe lokum.
Kwestionowane motywy
Jednym z często przytaczanych przez rząd powodów tych eksmisji jest brak bezpieczeństwa. Te społeczności, rząd twierdzi, zapewniają pokrywę dla przestępców, biorąc pod uwagę ich nieodłącznym nieformalnej struktury jest trudne do policji. W przypadku Tarkwa Bay, twierdzenie to dotyczy rurociągów naftowych na wyspie, które są często dewastowane. Jednak w tym przypadku wiele osób uważa, że surowa kara jest nieadekwatna do zarzucanego przestępstwa. „Nie można używać twierdzenia o braku bezpieczeństwa do uzasadnienia eksmisji wszystkich ludzi na wyspie”, mówi Samuel Akinrolabu, koordynator z Nigerian Slum/Informal Settlement Federation.
Jest to stanowisko, które podziela Andrew Maki, współdyrektor JEI: „Są tysiące ludzi, którzy żyli w tych społecznościach, i jeśli chodzi o bezpieczeństwo, to powinni prowadzić śledztwa i ścigać ludzi, których uważają za winnych – tak działa prawo karne.”
Oprócz braku bezpieczeństwa, eksmisje zdarzają się również pod pozorem troski o bezpieczeństwo mieszkańców społeczności, z rosnącym ryzykiem skutków zmian klimatycznych, podnoszącym się poziomem wody i złymi warunkami sanitarnymi wymienianymi jako zagrożenia. Ale nawet to pojęcie jest „problematyczne”, mówi Maki: „Nie uratujesz kogoś, czyniąc go bezdomnym.”
Jest jeszcze jeden dość oczywisty powód, który prawdopodobnie napędza te eksmisje. Jako centrum gospodarcze Nigerii, Lagos jest domem dla największej populacji miejskiej w kraju, mimo że jest najmniejszym państwem pod względem powierzchni. Miasto jest obecnie domem dla około 21 milionów mieszkańców, z których wielu przybywa w poszukiwaniu lepszych możliwości ekonomicznych. Jednak wysokie koszty wynajmu oznaczają, że przystępne cenowo mieszkania są poza zasięgiem wielu z nich, a społeczności slumsów wyrosły, często na plażach. Ponieważ jednak trwa walka o cenne grunty, nadbrzeżne slumsy stanowią teraz lukratywne możliwości.
„Ponieważ ludzie starają się zdobyć więcej ziemi, wymaga to wysiedlenia innych, ale nie zamierzają wysiedlać bogatych – będą celować w ludzi, którzy są podatni na zagrożenia” – mówi Maki.
Nieufność wobec motywów rządu podsycają wcześniejsze wydarzenia. W lipcu 1990 roku Maroko, osiedle 300 000 głównie osób o niskich dochodach graniczące z bogatą Victoria Island, zostało zburzone przez rząd bez żadnych przepisów dotyczących przesiedlenia. Trzy dekady później na tym terenie znajduje się Lekki, jedna z najdroższych dzielnic Nigerii. Wyburzanie slumsów w celu zrobienia miejsca pod projekty nieruchomościowe „nie jest niczym nowym”, wyjaśnia Akinrolabu. „Wiemy, że jedną z przyczyn tego wszystkiego jest zawłaszczanie ziemi. Pod koniec dnia to, co zobaczymy na tej wyspie, to masowe inwestycje w nieruchomości”, mówi.
Walcząc o sprawiedliwość
Zważywszy na długą historię eksmisji w Lagos i prawdopodobieństwo, że będą one kontynuowane, inne społeczności slumsów są zagrożone. W rzeczywistości, kiedy dochodzi do wyburzeń slumsów, eksmitowani zazwyczaj rozprzestrzeniają się na inne, podobne społeczności. W związku z tym, osiągnięcie pozorów rozwiązania problemu „wymaga pewnej gotowości ze strony rządu, aby zaangażować się we współpracę z biednymi ludźmi w celu rozwiązania tego problemu” – mówi Maki. Ze swojej strony, organizacja pozarządowa JEI pragnie współpracować z agencjami rządowymi, aby przedstawić „realistyczne propozycje rozwiązań.”
W międzyczasie mieszkańcy Tarkwa Bay uzyskali sądowy nakaz wstrzymania dalszych rozbiórek i eksmisji. Ale najnowsza historia sugeruje, że wytchnienie jest mało prawdopodobne, aby być tak natychmiastowe, jak mają nadzieję. Trzy miesiące po eksmisjach Otodo Gbame w kwietniu 2017 r. sąd najwyższy w Lagos orzekł, że rozbiórki były niezgodne z prawem i nakazał rządowi Lagos opracowanie planów przesiedleń dla społeczności. Jednak rozmowy te utknęły w martwym punkcie po odwołaniu się rządu od orzeczenia sądu. Kolejne przesłuchanie w sprawie apelacji rządu jest obecnie zaplanowane na czerwiec 2021 roku – ponad cztery lata po eksmisji.
Na razie nic nie wskazuje na zmianę stanowiska rządu Lagos, mimo że jego ambicje związane z megamiastami często odbywają się kosztem ubogich. Przykładem jest projekt Eko Atlantic, miasto o powierzchni 3,9 mil kwadratowych, budowane na ziemi odzyskanej z Oceanu Atlantyckiego. Podczas gdy nowe miasto pomieści siedziby korporacji i luksusowe apartamenty mieszkalne, eksperci sugerują, że mur morski owinięty wokół niego w celu ochrony przed sztormami oceanu pozostawi inne części Lagos jeszcze bardziej podatne na powodzie.
Na początku tego tygodnia rząd Lagos zakazał również komercyjnych motocykli i trójkołowców – zdecydowanie najbardziej skutecznych metod transportu dla klasy średniej i osób o niskich dochodach – od działania w większości miasta, ponieważ nie pasują one do jego mega-miejskich projektów. Niezdolność do zrównoważenia aspiracji na przyszłość i problemów teraźniejszości nie dotyczy wyłącznie Lagos. W całej Afryce rządy, w porozumieniu z prywatnymi deweloperami, wydają miliardy dolarów na budowę rozległych nowych „inteligentnych” miast, które wydają się oderwane od lokalnych realiów społeczno-ekonomicznych.
Jeszcze, eksmisje i wyburzenia w Lagos prawdopodobnie okażą się bezproduktywne, ponieważ uruchamiają niekończący się cykl ubóstwa, który będzie coraz trudniejszy do wymazania. „Wysiedlanie biednych ludzi lub slumsów nie pozbywa się ich” – mówi Maki. „Co czyni ludzi bezdomnymi robi jest zmuszanie ich jeszcze głębiej w ubóstwo.”
Zapisz się do Quartz Africa Weekly Brief tutaj dla wiadomości i analiz na temat afrykańskiego biznesu, technologii i innowacji w swojej skrzynce odbiorczej
.