28 kwietnia 2010
Plutarch o Sparcie:
Sparta ustanowiła ściśle militarystyczny system rządów, w którym każdy obywatel był sługą państwa.
Ten fragment opisuje system spartański ustanowiony przez prawodawcę Likurgusa po 650 r. p.n.e.. Opis pochodzi z pism Plutarcha (ok. 54-125BCE) w biografii Likurgusa.
Spartanie, znani jako Lacedemończycy kontrolowali Peloponez. Przypisuje się im bycie ojcem Lycurgusa około 800 r. p.n.e. i byli znani z militarystycznego społeczeństwa. Wcześniejsze zapisy ujawniają, że nie zawsze żyli w takim społeczeństwie, ale tworzyli sztukę, poezję i muzykę i zdawali się podążać w tym samym kierunku, co reszta greckiej cywilizacji. (Upshur, 2005, s. 111) Gdyby ten wcześniejszy kierunek rozwoju był kontynuowany, prawdopodobnie przyczyniłby się do powstania niektórych słynnych nazwisk, które przeszły do historii.
W Sparcie życie miało jeden cel, obronę państwa. Ideologia Sparty była zorientowana wokół państwa. Ich życie było zaprojektowane tak, aby służyć państwu od urodzenia do sześćdziesiątego roku życia. Spartanie żyli i umierali dla państwa. Połączenie tej ideologii, edukacji obywateli spartańskich i zdyscyplinowanego utrzymywania stałej armii dało Spartanom stabilność, której tak dramatycznie zagrażała rewolta messeńska.
Zgodnie ze świadectwem zawartym w biografii Likurgusa pióra Plutarcha można twierdzić, że właściwa edukacja młodzieży jest najważniejsza. Likurg uważał, że jeśli każdy obywatel od urodzenia będzie szkolony do walki i przetrwania jako żołnierz, Sparta będzie miała armię, której żadna inna potęga nie będzie w stanie podbić. (MacGregor, 2006, s. 119) Nie zaczął i nie skończył po prostu opisując edukację dziecka, ale raczej zaczął od samego początku, od małżeństw, które rodziły dzieci, które miały być kształcone, tworząc w ten sposób pętlę uczenia się przez całe życie i cały system wartości, na których opiera się życie. Wartości te były z kolei przekazywane z pokolenia na pokolenie jako część tej „pętli”.
Dziewczęta musiały biegać i ćwiczyć, aby ich dzieci rosły w silnych i zdrowych matek. Aby uczynić je odważnymi, Lycurgus zarządził, że od czasu do czasu dziewczęta musiały tańczyć i śpiewać nago przed wszystkimi młodymi mężczyznami. (Grote, 1846, s. 509) W swoich pieśniach dziewczęta wychwalały mężczyzn, którzy byli odważni i silni, i naśmiewały się z tych, którzy byli słabi i tchórzliwi, wzmacniając w mężczyznach pragnienie chwały i strach przed hańbą. W ten sposób kobiety w Sparcie otrzymały „smak wyższych uczuć, dopuszczonych w ten sposób do pola szlachetnego działania i chwały”.(Sterns, 2009)
Małżeństwa najczęściej odbywały się w tajemnicy. Panna młoda i jej rodzina organizowali prywatną, prostą ceremonię, po której obcinano pannie młodej włosy i ubierano ją w męskie szaty. Po kolacji, pan młody ukradkiem przychodził i kładł się z panną młodą, po czym spieszył z powrotem do „koszar”, aby przespać się ze swoimi towarzyszami, bojąc się, że ktoś się dowie. Do trzydziestego roku życia mąż i żona knuli intrygi, aby znaleźć sposób na spotkanie. Kiedy mężczyzna osiągnął trzydziestkę, para mogła założyć gospodarstwo domowe i żyć razem otwarcie.
Jałowość była zabroniona. Mówi się, że jeśli kilku mężczyzn miało ochotę na tę samą kobietę, było to powodem do rozpoczęcia intymnych przyjaźni. (Stevenson, 1994) Z pewnymi ograniczeniami Likurg uczynił honorowym pożyczanie żony innemu mężczyźnie, aby uzyskać od niego dobre nasienie. Chciał, aby dzieci Sparty były płodzone przez najlepszych ludzi, aby ich dobre cechy mogły być przekazywane dalej. W opinii Likurgusa dzieci nie były własnością rodziców, lecz członków społeczeństwa.
…prawa innych narodów wydawały mu się bardzo absurdalne i niekonsekwentne, gdzie ludzie tak bardzo troszczyli się o swoje psy i konie, że wykazywali zainteresowanie i płacili pieniądze, by uzyskać dobre potomstwo, a mimo to trzymali swoje żony w zamknięciu, by same stały się matkami. (Stevenson, 1994)
Wydawało mu się oczywiste, że możliwość przekazania złych cech z ojca na dziecko nie jest możliwa i że dzieci dobrych ludzi będą raczej błogosławieństwem niż przekleństwem dla tych, którzy dadzą im dom.
Kiedy rodziło się dziecko, zabierano je do rady starszych w celu zbadania. Jeśli dziecko było silne i zdrowe, zostało oddane rodzicom, jeśli było w jakikolwiek sposób wadliwe, zostało pozostawione samo na szczycie wzgórza, aby umrzeć z głodu i zimna. Według spartańskich standardów, takie dziecko nie powinno być dopuszczone do życia. Nowonarodzone dzieci obmywano winem, by były silne. Dorastały wolne i aktywne. Nie bały się ciemności, ani nie były wybredne w kwestii diety.
Od siódmego roku życia, spartańscy chłopcy opuszczali dom i szli żyć pod wojskową dyscypliną, a całe swoje życie przeżywali publicznie. (Grote, 1846, s.505) Ci, którzy wykazali się największą umiejętnością i odwagą, zostali wyznaczeni na przywódców, z władzą, aby zamówić innych chłopców i moc karania nieposłuszeństwa.
Ta ścisła dyscyplina trwała do dorosłości, gdzie żaden człowiek nie mógł żyć według własnego wyboru. „Miasto było rodzajem obozu, w którym każdy człowiek miał swój udział w prowiantach i interesach ustalonych, i dbał o siebie nie tyle urodzony, aby służyć własnym celom, co interesom swojego kraju.” (Sterns, 2009)
Although Letters were taught, they were for use rather than for ornament, the main subject studied was command and obedience. (Worcester, 1851, s.21) Spartańscy chłopcy nauczyli się czytać i pisać wystarczająco dużo, by być piśmiennymi, ale nauka, jak znosić ból i pokonać przeciwnika w bitwie, była uważana za ważniejszą. Starsi mężczyźni bacznie się im przyglądali i często poddawali ich próbom, by sprawdzić, kto może okazać się dobrym człowiekiem w prawdziwej walce. Dopiero po sześćdziesiątce Spartanom pozwalano mieszkać i spożywać posiłki we własnym domu. W ten sposób prawie całe życie Spartanina zostało oddane państwu.
Życie Spartan było życiem pełnym dyscypliny, samozaparcia i prostoty. Spartanie postrzegali siebie jako prawdziwych spadkobierców greckiej tradycji. Nie otaczali się luksusami, drogimi potrawami czy możliwościami spędzania wolnego czasu. Ten fragment być może wystawia jeden z podstawowych kluczy w zrozumieniu Spartans.
Duiker, William J. & Jackson J. Spielvogel 2007, World History, 5th edn, Thomson Wadsworth, Belmont, CA, USA
Grote, G. Esq…, 1846, A history of Greece, Volume 2, Richard and John E. Taylor, London, UK
MacGregor, M, 2006, The Story of Greece, Yesterday’s Classics, Chapel Hill, NC, USA
Stevenson, D.S, (ed.) 1994, Lycurgus by Plutarch 75 A.C.E., Translation by Dryden, J, Accesses 18 Apr 2010 21:12, http://classics.mit.edu/
Taylor, J, 1998, Ancient Greek Civilizations, Minnesota State University Accessed 18 Apr 2010 21:27, http://www.mnsu.edu/
Thucydides, 'History of the Peloponnesian War’, in Peter N. Stearns, Stephen S. Gosch, and Erwin P. Grieshaber, eds, Documents in World History: The Great Traditions, From Ancient Times to 1500, New York, Pearson Longman, 2009, s. 78
Upshur, JHL, Terry, J, Goff, R & Cassar, G 2005, World History, 4th edn, Thompson Learning/Wadsworth, Belmont, CA, USA
Worcester, J.E, 1851, Elements of history, ancient and modern, New edn, William J Reynolds and Co., Boston, USA
.